In naam van de stemlozen, een open brief over de megagevangenis van Haren
dewereldmorgen.be
Geachte
leden van de overlegcommissie Stedenbouw
van de Stad Brussel
Ik schrijf u deze brief als voormalig leraar in de gevangenis van Sint-Gillis. Een van de drie Brusselse gevangenissen, die de gevangenisautoriteiten willen sluiten en vervangen door een mega-gevangenis in Haren.
Ik heb eerlijk gezegd nog nooit te maken gehad met de Overlegcommissie Stedenbouw. Maar u blijkt voor de inwoners van Brussel een van de weinige overblijvende democratische wegen te zijn om hun stem te laten horen. Waarvoor dank.
Over de democratie in deze zaak wil ik graag nog drie dingen kwijt.
Vooreerst is de stem van diegenen die het meest betrokken zijn in deze zaak - die van de gedetineerden en hun families – van in het begin volkomen gebannen uit de hele discussie rond het Masterplan 2008-2016. Met mijn brief wil dan ook een stem geven aan die stemlozen.
Ten tweede, ontvangen we, terwijl u een raadpleging organiseert, bijna wekelijks berichten, die ons zeggen dat inzake de bouw van Haren, alles al beslist is. Dat er niet zal worden teruggekomen op genomen beslissingen. Dienen die berichten om de mensen te ontmoedigen om zich nog te laten horen ? Bestaat de democratie er vandaag alleen nog in om “de modaliteiten van wat al vaststaat” wat bij te stellen?
Zo lees ik in het Jusitieplan van minister Geens1, dat dateert van maart 2015, dat zowel “de uitbreiding als de renovatie van de gevangenissen zal worden voortgezet door het uitvoeren van de bestaande Masterplan." En, vooral, dat er werk zal gemaakt worden van "de prioritaire realisatie van de gevangenissen in Haren, Dendermonde en Merksplas. "(Punt 303 van het Plan).
Ik lees ook in de pers dat er op de gemeenteraad van Sint-Gillis, al volop gediscussieerd over wat er na de sluiting van de gevangenis van Sint-Gillis komt”. Zo wordt overwogen om een deel van de gevangenis te klasseren als “historisch erfgoed”. En een ander deel wil men omvormen tot “woningen, een school of een kinderdagverblijf”. Dat alles, “in de hoop” (sic!), zoals burgemeester Piqué het verwoordde, dat er geen vastgoedproject van zal gemaakt worden.
Tenslotte. “De werken zullen starten zodra de vergunningen rechtsgeldig zijn”, zo lezen we op de website van het ministerie van justitie2. Maar intussen werden er, zonder rechtsgeldige vergunning al bomen omgehakt. Er werd een metalen omheining geplaatst en een betonnen pad naast de fabrieken Wanson werd opgeruimd. Een onderaanneming die werkt voor de Regie van de gebouwen liet begin mei al grondstalen nemen op het terrein van de toekomstige gevangenis.
Er is reden om te twijfelen aan de wil van de autoriteiten om een echte democratische raadpleging te organiseren die ook zijn effect zal hebben. We hopen maar dat we als burgers niet aan het meespelen zijn in een democratische farce.
De argumenten om het kleine, groene Haren te beschermen tegen nog maar eens een nieuwe megalomane inplanting zijn u voldoende bekend. Ze zijn door anderen met verve ontwikkeld. Net als de bezwaren van een groep architecten tegen het idee zelf om een “gevangenisdorp” te bouwen.
Zelf wil ik graag nog drie redenen aanhalen die aantonen waarom zich radicaal verzetten tegen de bouw van een nieuwe gevangenis in Brussel niet alleen een kwestie van gezond verstand is, maar een maatschappelijke plicht.
Ten eerste wil ik het “humanitaire argument” tegenspreken. Dat stelt dat zowel de sluiting van de drie gevangenissen als de bouw van de nieuwe in Haren gebeurt voor het welzijn van de gedetineerden.
Het Masterplan 2008-2016, waarvan de bouw in Haren deel uitmaakt, zou het antwoord zijn op, ik citeer, "de overbevolkte en bouwvallige gevangenissen en een meer humane gevangenisinfrastructuur creëren”. Het enige argument voor het bouwen in Haren was, en is nog steeds, de verouderde staat van de drie gevangenissen in Brussel. Zo besliste de Ministerraad op 14 december 2010 tot, ik citeer, : "Het sluiten in 2016 van de verouderde gevangenissen in Vorst, Sint-Gillis en Berkendael. Deze zullen worden vervangen door een nieuwe instelling in Haren". Op de website nieuwegevangenissen.be staat de bouw van Haren onder de rubriek “Nieuwe instellingen – vervanging van verouderde inrichtingen”
Ik wil aantonen dat de echte problemen van deze verouderde gevangenissen elders liggen.
Ten tweede, stel ik dat de bouw van een nieuwe gevangenis geen antwoord biedt op de sociale problemen waarmee Brussel wordt geconfronteerd. Terwijl ik deze regels schrijf, beëindigde het Dertiende congres van de Verenigde Naties over misdaadpreventie en strafrechtspleging zijn werkzaamheden.3. In de conclusies beveelt het Congres alle staten aan om “hun aantal gevangenen te verminderen”. Om oplossingen te vinden die de overbevolking van de gevangenissen tegengaan door de ontwikkeling van oplossingen "buiten de gevangenis". Het beveelt aan om een "sociaal beleid en sociale programma's te ontwikkelen en uit te wisselen, die criminaliteit en geweld doen dalen”. Deze oproep is niet alleen bedoeld voor de VS of voor Rusland. Hij geldt ook voor België en in het bijzonder voor Brussel.
De honderden miljoenen euro die voorzien zijn voor de bouw, de huur en voor de dienstensector die deze gevangenissen moeten bedienen, zullen door de staat aan de privé-fabrikanten van deze nieuwe gevangenissen worden betaald. Het zijn deze privéondernemingen, die lange termijn contracten binnenrijven en zich verzekeren van enorme winsten. De bouw van een mega-gevangenis in Haren moet ook dienen om het internationale prestige van Brussel te vergroten. Brussel zal zo niet alleen het nieuwe mastodont NAVO-hoofdkwartier en een faraonische Europese wijk op zijn grondgebied hebben, maar ook een heus "gevangenisdorp" uitgerust met een hypermoderne en geavanceerde technologie.
Als u denkt dat ik overdrijf, hoeft u er maar op na te kijken hoe de nieuwe gevangenis van Beveren op internationaal niveau wordt gepromoot als een voorbeeld van Belgisch avant-gardisme inzake gevangenisbouw. Voor Haren mag men zich aan hetzelfde en nog veel meer verwachten.
Ik pleit ervoor om de honderden miljoenen euro's te investeren in het onderwijs, de gezondheid, de psychosociale bijstand, de sport en de cultuur in onze gevangenissen. De situatie is op dit vlak, sinds decennia. gewoon catastrofaal Het recente verslag van de CAAP voor de periode 2013-2014 toont aan dat er op dat vlak niets is veranderd.
U denkt wellicht dat u te maken hebt met een liefhebber of een nostalgicus voor “oude gevangenissen”. Dat is helemaal niet zo. Een gevangenis, oud of nieuw, is voor mij een opeenstapeling van pijn, revolte en sociale miserie. Maar dit reikt verder dan de discussie, die ons hier bezighoudt. Waar ik me in deze tegen verzet is de voorstelling van de gevangenis van Sint-Gillis als een “verouderde, ongezonde gevangenis", die ons bijna moreel verplicht om een nieuwe gevangenis te bouwen. In werkelijkheid is het precies andersom.
Het uitgangspunt in de bouw van Haren is niét het welzijn van de gedetineerden in Sint-Gillis. Om de bouw van Haren te kunnen verkopen moet Sint-Gillis wel verouderd, ongezond en dus onmenselijk en wat weet ik allemaal meer zijn. Om de drie huidige gevangenissen uit de stad te kunnen verbannen, moeten ze voorgesteld worden als gevangenissen, die zo goed als op instorten staan. Om de mond te snoeren van diegenen die gevoelig zijn voor de situatie van de gevangenen, maar die zich tegelijk willen verzetten tegen de bouw van een nieuwe gevangenis, wordt het argument van de veroudering opgevoerd. In het nieuwe gevangenis-vakantiedorp van Haren zal het er immers allemaal zoveel beter aan toegaan. Wie durft daar iets op tegen te hebben ?
Die manier van werken is ronduit volksbedrog.
De problemen van de gevangenis van Sint-Gillis zitten niet in “de facade” of in “het gebouw”.
Ik baseer me hiervoor op mijn eigen ervaring als leraar in de lokalen van de vleugels C en A in deze gevangenis. Of op mijn bezoeken van gevangenen op cel. Of op mijn gesprekken met gevangenen, die doorgingen in de gang van de gevangenis. Ik daag de gevangenisautoriteiten uit om een opiniepeiling te houden onder de verenigingen die actief zijn in de gevangenis, onder het personeel, onder de gevangenen en hun families. Zij zullen u vertellen dat ze de voorkeur geven aan de oude gevangenis van Sint-Gillis boven een aseptische nieuwbouw in Haren. En zij zullen vooral en heel zeker met een heel ander lijstje van problemen aankomen, die de discussie over “het gebouw” wil verborgen houden.
Er werden enorme vernieuwingswerken verricht in de gevangenis van Sint-Gillis tijdens de afgelopen jaren. Ik neem hiervoor de eigen publicaties van de Belgische overheid als getuige. Die dateren uit 20124 . Dat wil zeggen, ze dateren van twee jaar na de beslissing tot sluiting van Sint-Gillis. Ik geef u hieronder enkele lange citaten die duidelijk maken waarover het gaat. Het loont de moeite hierbij stil te staan en het geheel erop na te lezen op de site van nieuwegevangenissen.be.
Vooreerst lezen we daar dat “vier cellenvleugels werden gerenoveerd voor 2009”, en dat de renovatie van vleugel B startte “in april 2009 en werd afgerond in 2012”. Het ging niet alleen om renovatie, ook “de celcapaciteit werd uitgebreid.” Vleugel B bevat nu “100 eenpersoonscellen, 4 polyvalente zalen, 3 wachtzalen, 5 kantoorruimten en 18 douches.”
En verder:
“De hele draagstructuur werd blootgelegd en gecontroleerd, verstevigd en afgestemd op de behoeften van de gebruiker... Alle buitenschrijnwerk en traliewerk werd vervangen. De daklijsten werden vervangen en de regenafvoerbuizen zijn nu van beneden tot aan de eerste verdieping in de gevel verwerkt. Ook het meeste binnenschrijnwerk werd vervangen.”
(…) “volledige vernieuwing van de sanitaire voorzieningen. Nieuwe douches.. Convectors vervangen..elektrische installaties vernieuwd.. nieuw branddetectiesysteem geïnstalleerd.” Dan volgde de afwerking : “vloeren, bepleistering, schilderen, rookafvoersysteem..” “De cellen zijn voorzien van een wastafel en toilet. De vensters hebben een vast en een beweegbaar gedeelte met fijn mazennet. Hierdoor kunnen geen voorwerpen meer naar buiten gegooid worden. De meeste celdeuren en alle sloten werden vernieuwd. de sfeer doet allesbehalve kil aan.. kleur zorgt voor de nodige warmte en intimiteit en rustgevend effect.”
De werken waren “zwaar”, leest men op de site, om ervoor te zorgen dat de vleugel “aan alle normen en reglementeringen van een moderne gevangenis zou voldoen, onder andere op het vlak van hygiëne en comfort.” Een zin die de moeite loont om nog eens te herlezen.
De werken in vleugel B hebben de gevangeniscapaciteit in Sint-Gillis met 100 cellen vergroot. Maar daarbovenop hebben de gevangenisautoriteiten van de gelegenheid gebruik gemaakt om een nieuw gebouw toe te voegen aan de gevangenis, een soort Amerikaanse high-security unit van “zes cellen voor de meest agressieve gedetineerden.” “Daar oogt het geheel vrij kaal”, kan men lezen. “Er is daglichtinval van boven en dubbelstroomventilatie (een must voor dergelijke afzonderingscellen). Elke cel heeft een bed in beton, een inox toilet met spoeling aan de buitenkant en een "Amerikaanse" deur met een luik om de gedetineerden handboeien aan te reiken. Alles is volledig uitgevoerd in glad beton; een douchehoek; twee kamers voor gesprekken met advocaten, acht individuele wandelingen in open lucht voor weerspannige gedetineerden. De wandelingen zijn voorzien van tralies en de netten tussen de individuele koeren vermijden elk contact tussen de gedetineerden. Een toezichtcentrum met een zicht van 360° op de individuele en gemeenschappelijke wandelingen”.
Tot zover de site voor informatie en diensten van de overheid. Allemaal bevestigd in het jaarverslag 2012 over de Hulp- en Dienstverlening aan Gedetineerden in de Brusselse gevangenissen Sint-Gillis, Vorst en Berkendael : “In 2012 werd de renovatie van de gevangenis van Sint-Gillis na 20 jaar werken volledig afgerond en kwamen er een honderdtal cellen bij.”5
Ofwel is wat bovenstaat over vernieuwing én zelfs uitbreiding alleen maar hol gepraat. Ofwel is dit allemaal waar, en dan vraag je je af: wat met het argument “vervallen” en ongezond”? Hetgeen helemaal niet betekent dat de gevangenis van Sint-Gillis omgetoverd werd tot een aangename plaats om te verblijven. Maar als de gemeenteraad van Sint-Gillis in dit gebouw een school, een crêche, appartementen, of zelfs, “we hopen natuurlijk van niet”, een vier sterren hotel zou willen installeren, waarom zou deze gevangenis dan niet verder kunnen worden omgebouwd tot een plaats waar gedetineerden in menswaardige omstandigheden kunnen verblijven ?
U weet wellicht ook dat de gevangenis van Sint-Gillis, samen met die van Brugge, de enige is in België, die een Geneeskundig Heelkundig Centrum (CMC) voor gedetineerden huisvest. Dat Centrum wordt gebruikt voor gedetineerden uit het hele land.
In 2003 kon men in de pers lezen dat dit “medisch-chirurgisch centrum zich in een schrikwekkende toestand van verval bevond”.6 Het centrum werd gesloten voor renovatiewerken en in 2006 werd het heropend7 door toenmalig minister van justitie Onckelinx : “ Zeven extra cipiers werden aangeworven voor het vernieuwde medisch centrum, dat niet alleen dient voor de zeshonderd gevangenen in Sint-Gillis, maar ook voor de andere Brusselse en Waalse gevangenissen. De renovatie heeft twee miljoen euro gekost.”8
Spreken we nog altijd over de verouderde, ongezonde gevangenis van Sint-Gillis ?
Om welke reden, behalve de wil om een gevangenisdorp buiten Brussel te bouwen, kan men verdedigen dat dit allemaal moet verdwijnen en dat al dit geld voor niets diende ?
De echte problemen van de gevangenis van Sint-Gillis (en die van Vorst) liggen elders.
Ten eerste, zijn deze gevangenissen in hoofdzaak arresthuizen. Dat wil zeggen dat het grootste deel van de gevangenisbevolking er bestaat uit gevangenen in voorlopige hechtenis in afwachting van een proces. Of uit gevangenen die wachten op hun proces voor het Hof van beroep of cassatie. In die arresthuizen, zo stelt Didier Fassin in zijn werk De schaduw van de wereld9 "kristalliseert zich de essentie van de gevangenisproblematiek. Het zijn de arresthuizen, die de totale last dragen, veroorzaakt door de overbevolking van de gevangenissen.” Dat geldt op dezelfde manier voor de situatie in België, waar het percentage van mensen in voorlopige hechtenis zelfs hoger ligt dan in Frankrijk. De laatste cijfers van de Raad van Europa (2015),10 geven aan dat in België 26,2% van de gevangenen opgesloten zit zonder definitieve uitspraak in een proces, terwijl dat in Frankrijk gaat om 21,4%.
Ten tweede, de gevangeniscondities en de levensomstandigheden in de arresthuizen zijn over het algemeen tien keer slechter dan die in strafhuizen, de gevangenissen waar men zijn straf uitzit. Dit betekent: geen respect voor het principe van één gedetineerde per cel; 22 tot 23 uur op 24 op cel; geen of nauwelijks toegang tot werk binnen de gevangenis, of tot het volgen van een beroepsopleiding of tot het volgen van onderwijs, sport of culturele activiteiten. Met een bijna zekerheid om niet geholpen te worden door een sociale dienst, die de hoeveelheid dossiers niet de baas kunnen. Zoals Didier Fassin terecht stelt : "Structureel gezien zijn de omstandigheden in de arresthuizen voor een verdachte, die er jaren kan verblijven in afwachting van een proces of een beroep, in veel opzichten minder gunstig is dan voor die van een veroordeelde." En hij citeert een directeur van een gevangenis die stelt dat de overbevolking in de arresthuizen “het eerste institutionele geweld is dat de staat toepast op de gevangenissen."
Dit institutionele geweld heeft zijn vervolg in het gewelddadige gedrag van sommige bewakers en op dat van de politiediensten in de gevangenis. Het is u zeker niet onbekend dat op 23 april 2015, negen politieagenten in Brussel voor de rechtbank terecht stonden voor het geweld tegen gedetineerden in de gevangenis van Vorst. Uitspraak in deze zaak volgt op 28 mei. In januari en april van vorig jaar publiceerde ik, op verzoek van gevangenen, twee klachten van in totaal 43 gevangenen uit Vorst (ondertekend met naam, geboortedatum en celnummers). Het ging om klachten tegen geweld en misbruiken, die ze moesten ondergaan vanwege sommige gevangenisbewakers.11 Vorige week werd een gerechtelijk onderzoek geopend tegen een groep bewakers van vleugel D, bijgenaamd de "SS".12 "Omwille van ernstig en herhaaldelijk geweld tegen gedetineerden," zo zei de woordvoerder van het parket. Volgens de Commissie van Toezicht van de gevangenis van Vorst gaat het om praktijken (vernedering, intimidatie, fysiek mishandeling..), “die al jaren aan de gang zijn".
Wie zich bekommert om het welzijn van de gevangenen, zal het niet vinden in een nieuwe plaats. Wel in de aanpak van bovengenoemde problemen.
Het aantal gevangenen moet radikaal verminderd worden. Met als doel: de overbevolking in de gevangenissen stoppen, die ondermeer veroorzaakt wordt door het systematische gebruik van de voorlopige hechtenis; gevangenen die in de psychiatrische annexen zitten, moeten worden overgebracht naar zorgcentra; zieke en oude gevangenen, vrouwen en anderen gedetineerden, die geen gevaar voor de samenleving vormen moeten worden vrijgelaten; de fameuze wet Dupont over de rechten van de gedetineerden, die tot op heden voor het grootste deel dode letter blijft, moet in voege treden door het op de letter toepassen van de fundamentele rechten van gevangenen, ook in deze arresthuizen.
Tussen 2003 en 2013 steeg de gevangenispopulatie in België met 35,6%. Bedroeg het aantal mensen in detentie 93,5 op 100.000 personen in 2010, dan was dit 113,8 in 2013. In plaats van het oplossen van - vaak complexe – problemen van armoede en racisme en delinquentie, kozen de opeenvolgende regeringen ervoor om de armen te straffen. Want, welke bevolkingsgroepen worden er geviseerd ? Zoals Didier Fassin stelt : "De gevangenis als oplossing richt zich prioritair tegen de sociaal achtergestelde en etnisch gediscrimineerde bevolkingsgroepen, vooral in tijden van economische crisis en groeiende ongelijkheid."
75% van de gevangenisbevolking in België komt uit een familie waar de vader arbeider, werkloos of onbekend is. Zet gewoon eens één voet in de gevangenis van Sint-Gillis, Vorst of Berkendael om vast te stellen hoe de "etnisch gediscrimineerde bevolkingsgroepen" oververtegenwoordigd zijn in de bevolkingspopulatie. Als ik ging lesgeven in de gevangenis, kwam ik soms voorbij de rij geboeide gevangenen, die in de gang van de gevangenis wachten om vervoerd te worden naar een zitting van hun proces. Met het aantal mensen van migrantenorigine in deze rijen, was het alsof ik me in de Verenigde Staten bevond, waar het de zwarten zijn die buiten die buitenproportioneel vertegenwoordigd zijn in de gevangenisbevolking.
In mei 2009 ontmoette ik de minister van Justitie Stefaan De Clerck bij de ingang van zijn activiteit "Prison Make ', waar hij het bewuste Masterplan lanceerde. Het was het jaar waarin de twintigste verjaardag van het Brussels Gewest gevierd werd. Het jaar ook, waarin sociologen van de ULB, met de Koning Boudewijnstichting, een studie publiceerde over schoolprestaties van 15 jarigen in 57 landen. Hun conclusies voor België, en vooral voor Brussel, waren vernietigend : "Geen enkele ander geïndustrialiseerd land heeft zo'n grote kloof tussen studenten afkomstig uit allochtone gezinnen en de anderen. De resultaten, die door studenten van buitenlandse afkomst behaald worden, zijn onder de laagste in de ontwikkelde wereld.” Dus had ik daar een korte gedachtewisseling over met de minister. Ik vertelde hem dat Brussel geen nieuwe gevangenis, maar een masterplan nodig heeft voor de volkswijken. Een plan dat banen, scholen, ziekenhuizen en woningen creëert. En hij antwoordde me : "Dat is niet mijn verantwoordelijkheid, mijn collega's houden zich bezig met deze zaken."
Die weigering om een band te maken tussen de verschijnselen is gewoon om wanhopig van te worden. En wat blijkt ? Zeven jaar na ons gesprek tellen we vier nieuwe gevangenissen meer in het land.14 Maar de situatie op sociaal vlak is op hetzelfde punt, zoniet slechter. Zo blijkt uit cijfers van het ministerie van Economie van december 2014 dat zeven (!) Brusselse gemeenten zich in de top tien van de armste gemeenten in België bevinden. 15
Ik kan er lukraak een paar citaten uit de pers van de afgelopen jaren aan toevoegen die gaan over de situatie van Brusselse jongeren op de arbeidsmarkt. Die spreken ronduit over "de verloren generatie van Brussel." Zoals : "De meest zorgwekkende statistiek is misschien die van Brussel waaruit blijkt dat 35% van de 0-17-jarigen er opgroeien in families zonder inkomen uit arbeid ...". Of over "het effect van de endemische werkloosheid in het Brusselse op het toenemende geweld." Of "Molenbeek heeft het dramatische cijfer van 40% jeugdwerkloosheid! Geen enkele andere Europese hoofdstad heeft een dergelijke record. Sinds 2000 is het onmogelijk voor Brussel om onder het niveau van 30% jeugdwerkloosheid te dalen. Dit is meer dan het dubbele van Vlaanderen en meer dan het Europese gemiddelde. " Ik zou er de groeiende nood aan huisvesting, crèches en scholen kunnen aan toevoegen.
Is men nog ernstig als men stelt dat Brussel een nieuwe mega-gevangenis nodig heeft? Het lijkt sterk op Amerikaanse toestanden, waar nieuwe gevangenissen promoot worden als toekomstperspectief voor de jongeren zonder toekomst. Daar luidt het : “three meals and a cot” (in een gevangenis krijg je tenminste drie maaltijden en heb je een bed). De schandalige publiciteit voor de nieuwe "gevangenissen-vier sterren hotels en/of gevangenisdorpen" - zowel van de kant van de politieke wereld als vanwege de gevangenis autoriteiten en de betrokken ondernemingen – doen me hieraan denken.
Gevangenissen zijn een concentratie van ziektes. In november 2013 werden in het Belgische parlement de Staten-Generaal van de gevangenis gehouden op initiatief van de Centrale Toezichtsraad voor het gevangeniswezen. Professor Cosyns, hoogleraar aan het Universitair Forensisch Centrum (UFC) in Antwerpen, gaf er een uiteenzetting over de gezondheidssituatie in de Belgische gevangenissen. Hij stelde dat het aantal tuberculosegevallen er 16 keer meer voorkomt dan in de rest van het land. AIDS 5 keer meer. Hepatitis C 7 keer meer. Psychoses 5 keer meer. Zelfmoord 6 keer meer. Problemen met alcohol of andere drugs 7 keer meer. Ervaring met het gebruik van heroïne 54 keer meer.
Niet later dan zes maanden na die conferentie, leerden we dat deze dramatische situatie gewoon niet aangepakt kan worden. Vierhonderd onafhankelijke artsen, die werkzaam zijn in de gevangenissen, gingen toen in staking voor bijna drie weken. Omdat ze "slecht of niet betaald worden, niet gerespecteerd worden, opgebrand zijn ...." 16 Artsen worden gewoon maandenlang niet betaald omwille van ernstige besparingen in de sector. Over "de wetten die gelijkwaardige gezondheidszorg moeten garanderen voor gevangenen," zeggen de artsen : "dit zijn mooie principes die slecht worden uitgevoerd, want het geld is de prioriteit en besparingen gaan boven de wetten. "
Het gaat niet alleen over de artsen. Voor de 6000 gevangenen in Brussel en Wallonië, zijn er slechts acht voltijdse equivalenten die zich bezighouden met preventie en bevordering van de gezondheid. In Lantin (momenteel de grootste gevangenis in België, die alleen door Haren zal worden voorbijgestoken), zijn er slechts twee psychologen voor meer dan duizend gevangenen. De wachtlijst voor psychologische steun is er vier tot vijf maand. Voor de meer dan 700 gevangenen in Ittre (gebouwd in 2002) en Nijvel (volledig gerenoveerd en uitgebreid met twee nieuwe vleugels in de jaren 1990), kan de wachtlijst een jaar overtreffen! Dit alles kunt u lezen in het recente rapport van 47 professionele verenigingen, die verenigd zijn in de CAAP, en die actief zijn in de 18 gevangenissen van Brussel en Wallonië. 17
Deze verenigingen houden zich bezig met opleiding, gezondheid, psychosociale ondersteuning, cultuur, sport en de voorbereiding op vrijlating. Wat de sector onderwijs betreft, zegt het rapport dat een derde van de 6.000 gevangenen analfabeet is, 45% van de gedetineerden heeft geen diploma van lager onderwijs, 19% heeft alleen een diploma van het lager middelbaar, 4% een diploma hoger middelbaar. 75% van de gevangenen heeft geen enkele kwalificatie. De bevindingen van dit rapport zijn zonder genade : er zijn geen of onvoldoende middelen en personeel; er is geen gemeenschappelijk opleidingsaanbod in de verschillende gevangenissen; er is geen erkenning van het belang van hun werk, wat kan gaan tot een vlakaf weigeren van de toegang.
Zo zijn er voor de 2000 analfabeten in totaal van 354 plaatsen in de klassen alfabetisering en alfa/vreemde talen. Voor de 4500 gevangenen zonder diploma, zijn er in de klassen voor algemeen onderwijs plaatsen voor 16% onder hen. De situatie is erger op het vlak van de beroepsopleiding waar er slechts plaats is voor 6,8% van de gedetineerden.
Geachte leden van de commissie,
Wie geconfronteerd wordt met de schokkende realiteit van de gevangenissen, zal het met me eens zijn : het bouwen van meer en nieuwe gevangenissen is niet het antwoord op de maatschappelijke problemen in onze samenleving, noch op de problemen van de gevangenen in onze overbevolkte gevangenissen.
In plaats van te zorgen voor gevels en façades, zal een “Neen aan de bouw van Haren” de betrokken autoriteiten verplichten zich te buigen over de echte problemen,
Hoogachtend,
Luk Vervaet
1http://www.koengeens.be/justitieplan
2http://nieuwegevangenissen.be/nl/niews/haren-brussel-nieuwe-gevangenis/haren-verlenging-van-het-openbaar-onderzoek-tot-8-mei-2015
3Thirteenth United Nations Congress on Crime Prevention and Criminal Justice , Doha, 12-19 April 2015
4http://nieuwegevangenissen.be/nl/prison/sint-gillis-gevangenis
5http://www4wvg.vlaanderen.be/wvg/welzijnensamenleving/hulpaangedetineerden/jaarverslagen/Documents/ag_jaarverslag_strap_brussel_definitief_20130628.pdf
6 http://www.gva.be/cnt/oid234486/archief-slechte-gezondheidszorg-st-gillis-aangeklaagd
7Over de diensten in dit medisch centrum zie : http://www.juriscope.org/uploads/etudes/Belgique/Droit%20penal%20Prisons%20en%20Europe%20Part%201%20Droits%20des%20detenus%20Belgique2007.pdf Pag 16.
8http://www.brusselnieuws.be/nl/nieuws/gevangenis-sint-gillis-opent-nieuw-medisch-centrum
9Didier Fassin, L’ombre du monde, une anthropologie de la condition carcérale, Seuil janvier 2015
10February 2015 Executive summary, Space I 2013 – Facts and Figures http://www3.unil.ch/wpmu/space/files/2015/02/SPACE-I-2013-English.pdf
11http://familiesfriendsassociation.blogspot.be/2014/02/retourlaprisondeforestlesplaintes.html en http://familiesfriendsassociation.blogspot.be/2014/05/nouvelleplaintede25detenusforest.html
12http://www.lavenir.net/cnt/DMF20150427_00639671
13February 2015 Executive summary, Space I 2013 – Facts and Figures http://www3.unil.ch/wpmu/space/files/2015/02/SPACE-I-2013-English.pdf
14De gevangenis van Marche-en-Famenne in october 2013, die van Beveren in februari 2014, het psychiatrisch centrum in Gent in april 2014 en de nieuwe gevangenis in Leuze-en-Hainaut in mei 2014.
15http://www.sudinfo.be/1166896/article/2014-12-09/parmi-les-50-communes-les-plus-pauvres-de-belgique-seulement-deux-sont-situees-e
16http://www.enmarche.be/Societe/Exclusion/2014/20140320_soigner_la_prison.htm
17CAAP, Concertation des Associations Actives dans les Prisons. 269 pagina’s : « L’offre de service faite aux détenus dans les prisons de Wallonie et de Bruxelles, analyse 2013-2014 ».
Luk Vervaet
Ik schrijf u deze brief als voormalig leraar in de gevangenis van Sint-Gillis. Een van de drie Brusselse gevangenissen, die de gevangenisautoriteiten willen sluiten en vervangen door een mega-gevangenis in Haren.
Ik heb eerlijk gezegd nog nooit te maken gehad met de Overlegcommissie Stedenbouw. Maar u blijkt voor de inwoners van Brussel een van de weinige overblijvende democratische wegen te zijn om hun stem te laten horen. Waarvoor dank.
Over de democratie in deze zaak wil ik graag nog drie dingen kwijt.
Vooreerst is de stem van diegenen die het meest betrokken zijn in deze zaak - die van de gedetineerden en hun families – van in het begin volkomen gebannen uit de hele discussie rond het Masterplan 2008-2016. Met mijn brief wil dan ook een stem geven aan die stemlozen.
Ten tweede, ontvangen we, terwijl u een raadpleging organiseert, bijna wekelijks berichten, die ons zeggen dat inzake de bouw van Haren, alles al beslist is. Dat er niet zal worden teruggekomen op genomen beslissingen. Dienen die berichten om de mensen te ontmoedigen om zich nog te laten horen ? Bestaat de democratie er vandaag alleen nog in om “de modaliteiten van wat al vaststaat” wat bij te stellen?
Zo lees ik in het Jusitieplan van minister Geens1, dat dateert van maart 2015, dat zowel “de uitbreiding als de renovatie van de gevangenissen zal worden voortgezet door het uitvoeren van de bestaande Masterplan." En, vooral, dat er werk zal gemaakt worden van "de prioritaire realisatie van de gevangenissen in Haren, Dendermonde en Merksplas. "(Punt 303 van het Plan).
Ik lees ook in de pers dat er op de gemeenteraad van Sint-Gillis, al volop gediscussieerd over wat er na de sluiting van de gevangenis van Sint-Gillis komt”. Zo wordt overwogen om een deel van de gevangenis te klasseren als “historisch erfgoed”. En een ander deel wil men omvormen tot “woningen, een school of een kinderdagverblijf”. Dat alles, “in de hoop” (sic!), zoals burgemeester Piqué het verwoordde, dat er geen vastgoedproject van zal gemaakt worden.
Tenslotte. “De werken zullen starten zodra de vergunningen rechtsgeldig zijn”, zo lezen we op de website van het ministerie van justitie2. Maar intussen werden er, zonder rechtsgeldige vergunning al bomen omgehakt. Er werd een metalen omheining geplaatst en een betonnen pad naast de fabrieken Wanson werd opgeruimd. Een onderaanneming die werkt voor de Regie van de gebouwen liet begin mei al grondstalen nemen op het terrein van de toekomstige gevangenis.
Er is reden om te twijfelen aan de wil van de autoriteiten om een echte democratische raadpleging te organiseren die ook zijn effect zal hebben. We hopen maar dat we als burgers niet aan het meespelen zijn in een democratische farce.
Avant-gardisme
Geachte leden van de commissie,De argumenten om het kleine, groene Haren te beschermen tegen nog maar eens een nieuwe megalomane inplanting zijn u voldoende bekend. Ze zijn door anderen met verve ontwikkeld. Net als de bezwaren van een groep architecten tegen het idee zelf om een “gevangenisdorp” te bouwen.
Zelf wil ik graag nog drie redenen aanhalen die aantonen waarom zich radicaal verzetten tegen de bouw van een nieuwe gevangenis in Brussel niet alleen een kwestie van gezond verstand is, maar een maatschappelijke plicht.
Ten eerste wil ik het “humanitaire argument” tegenspreken. Dat stelt dat zowel de sluiting van de drie gevangenissen als de bouw van de nieuwe in Haren gebeurt voor het welzijn van de gedetineerden.
Het Masterplan 2008-2016, waarvan de bouw in Haren deel uitmaakt, zou het antwoord zijn op, ik citeer, "de overbevolkte en bouwvallige gevangenissen en een meer humane gevangenisinfrastructuur creëren”. Het enige argument voor het bouwen in Haren was, en is nog steeds, de verouderde staat van de drie gevangenissen in Brussel. Zo besliste de Ministerraad op 14 december 2010 tot, ik citeer, : "Het sluiten in 2016 van de verouderde gevangenissen in Vorst, Sint-Gillis en Berkendael. Deze zullen worden vervangen door een nieuwe instelling in Haren". Op de website nieuwegevangenissen.be staat de bouw van Haren onder de rubriek “Nieuwe instellingen – vervanging van verouderde inrichtingen”
Ik wil aantonen dat de echte problemen van deze verouderde gevangenissen elders liggen.
Ten tweede, stel ik dat de bouw van een nieuwe gevangenis geen antwoord biedt op de sociale problemen waarmee Brussel wordt geconfronteerd. Terwijl ik deze regels schrijf, beëindigde het Dertiende congres van de Verenigde Naties over misdaadpreventie en strafrechtspleging zijn werkzaamheden.3. In de conclusies beveelt het Congres alle staten aan om “hun aantal gevangenen te verminderen”. Om oplossingen te vinden die de overbevolking van de gevangenissen tegengaan door de ontwikkeling van oplossingen "buiten de gevangenis". Het beveelt aan om een "sociaal beleid en sociale programma's te ontwikkelen en uit te wisselen, die criminaliteit en geweld doen dalen”. Deze oproep is niet alleen bedoeld voor de VS of voor Rusland. Hij geldt ook voor België en in het bijzonder voor Brussel.
(foto : de gevangenis van Beveren)
Tot slot, als het
niet de gevangenen en evenmin de Brusselse volkswijken zijn, die
profiteren van de bouw van nieuwe gevangenissen, wie profiteert er
dan wel ? De bouw van de nieuwe gevangenissen betekent een nieuwe en
belangrijke stap in de privatisering van de openbare diensten. De honderden miljoenen euro die voorzien zijn voor de bouw, de huur en voor de dienstensector die deze gevangenissen moeten bedienen, zullen door de staat aan de privé-fabrikanten van deze nieuwe gevangenissen worden betaald. Het zijn deze privéondernemingen, die lange termijn contracten binnenrijven en zich verzekeren van enorme winsten. De bouw van een mega-gevangenis in Haren moet ook dienen om het internationale prestige van Brussel te vergroten. Brussel zal zo niet alleen het nieuwe mastodont NAVO-hoofdkwartier en een faraonische Europese wijk op zijn grondgebied hebben, maar ook een heus "gevangenisdorp" uitgerust met een hypermoderne en geavanceerde technologie.
Als u denkt dat ik overdrijf, hoeft u er maar op na te kijken hoe de nieuwe gevangenis van Beveren op internationaal niveau wordt gepromoot als een voorbeeld van Belgisch avant-gardisme inzake gevangenisbouw. Voor Haren mag men zich aan hetzelfde en nog veel meer verwachten.
Ik pleit ervoor om de honderden miljoenen euro's te investeren in het onderwijs, de gezondheid, de psychosociale bijstand, de sport en de cultuur in onze gevangenissen. De situatie is op dit vlak, sinds decennia. gewoon catastrofaal Het recente verslag van de CAAP voor de periode 2013-2014 toont aan dat er op dat vlak niets is veranderd.
Eerste punt: de vervallen staat van de
gevangenis van Sint-Gillis, een staatsleugen
(foto : de gevangenis van Sint-Gillis)
U denkt wellicht dat u te maken hebt met een liefhebber of een nostalgicus voor “oude gevangenissen”. Dat is helemaal niet zo. Een gevangenis, oud of nieuw, is voor mij een opeenstapeling van pijn, revolte en sociale miserie. Maar dit reikt verder dan de discussie, die ons hier bezighoudt. Waar ik me in deze tegen verzet is de voorstelling van de gevangenis van Sint-Gillis als een “verouderde, ongezonde gevangenis", die ons bijna moreel verplicht om een nieuwe gevangenis te bouwen. In werkelijkheid is het precies andersom.
Het uitgangspunt in de bouw van Haren is niét het welzijn van de gedetineerden in Sint-Gillis. Om de bouw van Haren te kunnen verkopen moet Sint-Gillis wel verouderd, ongezond en dus onmenselijk en wat weet ik allemaal meer zijn. Om de drie huidige gevangenissen uit de stad te kunnen verbannen, moeten ze voorgesteld worden als gevangenissen, die zo goed als op instorten staan. Om de mond te snoeren van diegenen die gevoelig zijn voor de situatie van de gevangenen, maar die zich tegelijk willen verzetten tegen de bouw van een nieuwe gevangenis, wordt het argument van de veroudering opgevoerd. In het nieuwe gevangenis-vakantiedorp van Haren zal het er immers allemaal zoveel beter aan toegaan. Wie durft daar iets op tegen te hebben ?
Die manier van werken is ronduit volksbedrog.
De problemen van de gevangenis van Sint-Gillis zitten niet in “de facade” of in “het gebouw”.
Ik baseer me hiervoor op mijn eigen ervaring als leraar in de lokalen van de vleugels C en A in deze gevangenis. Of op mijn bezoeken van gevangenen op cel. Of op mijn gesprekken met gevangenen, die doorgingen in de gang van de gevangenis. Ik daag de gevangenisautoriteiten uit om een opiniepeiling te houden onder de verenigingen die actief zijn in de gevangenis, onder het personeel, onder de gevangenen en hun families. Zij zullen u vertellen dat ze de voorkeur geven aan de oude gevangenis van Sint-Gillis boven een aseptische nieuwbouw in Haren. En zij zullen vooral en heel zeker met een heel ander lijstje van problemen aankomen, die de discussie over “het gebouw” wil verborgen houden.
Er werden enorme vernieuwingswerken verricht in de gevangenis van Sint-Gillis tijdens de afgelopen jaren. Ik neem hiervoor de eigen publicaties van de Belgische overheid als getuige. Die dateren uit 20124 . Dat wil zeggen, ze dateren van twee jaar na de beslissing tot sluiting van Sint-Gillis. Ik geef u hieronder enkele lange citaten die duidelijk maken waarover het gaat. Het loont de moeite hierbij stil te staan en het geheel erop na te lezen op de site van nieuwegevangenissen.be.
Vooreerst lezen we daar dat “vier cellenvleugels werden gerenoveerd voor 2009”, en dat de renovatie van vleugel B startte “in april 2009 en werd afgerond in 2012”. Het ging niet alleen om renovatie, ook “de celcapaciteit werd uitgebreid.” Vleugel B bevat nu “100 eenpersoonscellen, 4 polyvalente zalen, 3 wachtzalen, 5 kantoorruimten en 18 douches.”
En verder:
“De hele draagstructuur werd blootgelegd en gecontroleerd, verstevigd en afgestemd op de behoeften van de gebruiker... Alle buitenschrijnwerk en traliewerk werd vervangen. De daklijsten werden vervangen en de regenafvoerbuizen zijn nu van beneden tot aan de eerste verdieping in de gevel verwerkt. Ook het meeste binnenschrijnwerk werd vervangen.”
(…) “volledige vernieuwing van de sanitaire voorzieningen. Nieuwe douches.. Convectors vervangen..elektrische installaties vernieuwd.. nieuw branddetectiesysteem geïnstalleerd.” Dan volgde de afwerking : “vloeren, bepleistering, schilderen, rookafvoersysteem..” “De cellen zijn voorzien van een wastafel en toilet. De vensters hebben een vast en een beweegbaar gedeelte met fijn mazennet. Hierdoor kunnen geen voorwerpen meer naar buiten gegooid worden. De meeste celdeuren en alle sloten werden vernieuwd. de sfeer doet allesbehalve kil aan.. kleur zorgt voor de nodige warmte en intimiteit en rustgevend effect.”
De werken waren “zwaar”, leest men op de site, om ervoor te zorgen dat de vleugel “aan alle normen en reglementeringen van een moderne gevangenis zou voldoen, onder andere op het vlak van hygiëne en comfort.” Een zin die de moeite loont om nog eens te herlezen.
De werken in vleugel B hebben de gevangeniscapaciteit in Sint-Gillis met 100 cellen vergroot. Maar daarbovenop hebben de gevangenisautoriteiten van de gelegenheid gebruik gemaakt om een nieuw gebouw toe te voegen aan de gevangenis, een soort Amerikaanse high-security unit van “zes cellen voor de meest agressieve gedetineerden.” “Daar oogt het geheel vrij kaal”, kan men lezen. “Er is daglichtinval van boven en dubbelstroomventilatie (een must voor dergelijke afzonderingscellen). Elke cel heeft een bed in beton, een inox toilet met spoeling aan de buitenkant en een "Amerikaanse" deur met een luik om de gedetineerden handboeien aan te reiken. Alles is volledig uitgevoerd in glad beton; een douchehoek; twee kamers voor gesprekken met advocaten, acht individuele wandelingen in open lucht voor weerspannige gedetineerden. De wandelingen zijn voorzien van tralies en de netten tussen de individuele koeren vermijden elk contact tussen de gedetineerden. Een toezichtcentrum met een zicht van 360° op de individuele en gemeenschappelijke wandelingen”.
Tot zover de site voor informatie en diensten van de overheid. Allemaal bevestigd in het jaarverslag 2012 over de Hulp- en Dienstverlening aan Gedetineerden in de Brusselse gevangenissen Sint-Gillis, Vorst en Berkendael : “In 2012 werd de renovatie van de gevangenis van Sint-Gillis na 20 jaar werken volledig afgerond en kwamen er een honderdtal cellen bij.”5
Ofwel is wat bovenstaat over vernieuwing én zelfs uitbreiding alleen maar hol gepraat. Ofwel is dit allemaal waar, en dan vraag je je af: wat met het argument “vervallen” en ongezond”? Hetgeen helemaal niet betekent dat de gevangenis van Sint-Gillis omgetoverd werd tot een aangename plaats om te verblijven. Maar als de gemeenteraad van Sint-Gillis in dit gebouw een school, een crêche, appartementen, of zelfs, “we hopen natuurlijk van niet”, een vier sterren hotel zou willen installeren, waarom zou deze gevangenis dan niet verder kunnen worden omgebouwd tot een plaats waar gedetineerden in menswaardige omstandigheden kunnen verblijven ?
U weet wellicht ook dat de gevangenis van Sint-Gillis, samen met die van Brugge, de enige is in België, die een Geneeskundig Heelkundig Centrum (CMC) voor gedetineerden huisvest. Dat Centrum wordt gebruikt voor gedetineerden uit het hele land.
In 2003 kon men in de pers lezen dat dit “medisch-chirurgisch centrum zich in een schrikwekkende toestand van verval bevond”.6 Het centrum werd gesloten voor renovatiewerken en in 2006 werd het heropend7 door toenmalig minister van justitie Onckelinx : “ Zeven extra cipiers werden aangeworven voor het vernieuwde medisch centrum, dat niet alleen dient voor de zeshonderd gevangenen in Sint-Gillis, maar ook voor de andere Brusselse en Waalse gevangenissen. De renovatie heeft twee miljoen euro gekost.”8
Spreken we nog altijd over de verouderde, ongezonde gevangenis van Sint-Gillis ?
Om welke reden, behalve de wil om een gevangenisdorp buiten Brussel te bouwen, kan men verdedigen dat dit allemaal moet verdwijnen en dat al dit geld voor niets diende ?
De echte problemen van de gevangenis van Sint-Gillis (en die van Vorst) liggen elders.
Ten eerste, zijn deze gevangenissen in hoofdzaak arresthuizen. Dat wil zeggen dat het grootste deel van de gevangenisbevolking er bestaat uit gevangenen in voorlopige hechtenis in afwachting van een proces. Of uit gevangenen die wachten op hun proces voor het Hof van beroep of cassatie. In die arresthuizen, zo stelt Didier Fassin in zijn werk De schaduw van de wereld9 "kristalliseert zich de essentie van de gevangenisproblematiek. Het zijn de arresthuizen, die de totale last dragen, veroorzaakt door de overbevolking van de gevangenissen.” Dat geldt op dezelfde manier voor de situatie in België, waar het percentage van mensen in voorlopige hechtenis zelfs hoger ligt dan in Frankrijk. De laatste cijfers van de Raad van Europa (2015),10 geven aan dat in België 26,2% van de gevangenen opgesloten zit zonder definitieve uitspraak in een proces, terwijl dat in Frankrijk gaat om 21,4%.
Ten tweede, de gevangeniscondities en de levensomstandigheden in de arresthuizen zijn over het algemeen tien keer slechter dan die in strafhuizen, de gevangenissen waar men zijn straf uitzit. Dit betekent: geen respect voor het principe van één gedetineerde per cel; 22 tot 23 uur op 24 op cel; geen of nauwelijks toegang tot werk binnen de gevangenis, of tot het volgen van een beroepsopleiding of tot het volgen van onderwijs, sport of culturele activiteiten. Met een bijna zekerheid om niet geholpen te worden door een sociale dienst, die de hoeveelheid dossiers niet de baas kunnen. Zoals Didier Fassin terecht stelt : "Structureel gezien zijn de omstandigheden in de arresthuizen voor een verdachte, die er jaren kan verblijven in afwachting van een proces of een beroep, in veel opzichten minder gunstig is dan voor die van een veroordeelde." En hij citeert een directeur van een gevangenis die stelt dat de overbevolking in de arresthuizen “het eerste institutionele geweld is dat de staat toepast op de gevangenissen."
Dit institutionele geweld heeft zijn vervolg in het gewelddadige gedrag van sommige bewakers en op dat van de politiediensten in de gevangenis. Het is u zeker niet onbekend dat op 23 april 2015, negen politieagenten in Brussel voor de rechtbank terecht stonden voor het geweld tegen gedetineerden in de gevangenis van Vorst. Uitspraak in deze zaak volgt op 28 mei. In januari en april van vorig jaar publiceerde ik, op verzoek van gevangenen, twee klachten van in totaal 43 gevangenen uit Vorst (ondertekend met naam, geboortedatum en celnummers). Het ging om klachten tegen geweld en misbruiken, die ze moesten ondergaan vanwege sommige gevangenisbewakers.11 Vorige week werd een gerechtelijk onderzoek geopend tegen een groep bewakers van vleugel D, bijgenaamd de "SS".12 "Omwille van ernstig en herhaaldelijk geweld tegen gedetineerden," zo zei de woordvoerder van het parket. Volgens de Commissie van Toezicht van de gevangenis van Vorst gaat het om praktijken (vernedering, intimidatie, fysiek mishandeling..), “die al jaren aan de gang zijn".
Wie zich bekommert om het welzijn van de gevangenen, zal het niet vinden in een nieuwe plaats. Wel in de aanpak van bovengenoemde problemen.
Het aantal gevangenen moet radikaal verminderd worden. Met als doel: de overbevolking in de gevangenissen stoppen, die ondermeer veroorzaakt wordt door het systematische gebruik van de voorlopige hechtenis; gevangenen die in de psychiatrische annexen zitten, moeten worden overgebracht naar zorgcentra; zieke en oude gevangenen, vrouwen en anderen gedetineerden, die geen gevaar voor de samenleving vormen moeten worden vrijgelaten; de fameuze wet Dupont over de rechten van de gedetineerden, die tot op heden voor het grootste deel dode letter blijft, moet in voege treden door het op de letter toepassen van de fundamentele rechten van gevangenen, ook in deze arresthuizen.
Tweede
punt: verzorgingsstaat of strafstaat: te veel
gedetineerden of te weinig gevangenissen?
(foto : het toekomstbeeld voor Brussel ?)
Het keerpunt
naar meer gedetineerden en gevangenissen in België situeert zich,
net als in de meeste Europese landen, in het laatste kwartaal van
vorige eeuw. Sindsdien is het aantal gevangenen alleen maar
toegenomen, en worden alle records op dat vlak jaar na jaar gebroken.
Van 5.176 gedetineerden in 1980 naar 10.320 in 2009, 11.330 in 2012
en 12.697 in 2013. 13Tussen 2003 en 2013 steeg de gevangenispopulatie in België met 35,6%. Bedroeg het aantal mensen in detentie 93,5 op 100.000 personen in 2010, dan was dit 113,8 in 2013. In plaats van het oplossen van - vaak complexe – problemen van armoede en racisme en delinquentie, kozen de opeenvolgende regeringen ervoor om de armen te straffen. Want, welke bevolkingsgroepen worden er geviseerd ? Zoals Didier Fassin stelt : "De gevangenis als oplossing richt zich prioritair tegen de sociaal achtergestelde en etnisch gediscrimineerde bevolkingsgroepen, vooral in tijden van economische crisis en groeiende ongelijkheid."
75% van de gevangenisbevolking in België komt uit een familie waar de vader arbeider, werkloos of onbekend is. Zet gewoon eens één voet in de gevangenis van Sint-Gillis, Vorst of Berkendael om vast te stellen hoe de "etnisch gediscrimineerde bevolkingsgroepen" oververtegenwoordigd zijn in de bevolkingspopulatie. Als ik ging lesgeven in de gevangenis, kwam ik soms voorbij de rij geboeide gevangenen, die in de gang van de gevangenis wachten om vervoerd te worden naar een zitting van hun proces. Met het aantal mensen van migrantenorigine in deze rijen, was het alsof ik me in de Verenigde Staten bevond, waar het de zwarten zijn die buiten die buitenproportioneel vertegenwoordigd zijn in de gevangenisbevolking.
In mei 2009 ontmoette ik de minister van Justitie Stefaan De Clerck bij de ingang van zijn activiteit "Prison Make ', waar hij het bewuste Masterplan lanceerde. Het was het jaar waarin de twintigste verjaardag van het Brussels Gewest gevierd werd. Het jaar ook, waarin sociologen van de ULB, met de Koning Boudewijnstichting, een studie publiceerde over schoolprestaties van 15 jarigen in 57 landen. Hun conclusies voor België, en vooral voor Brussel, waren vernietigend : "Geen enkele ander geïndustrialiseerd land heeft zo'n grote kloof tussen studenten afkomstig uit allochtone gezinnen en de anderen. De resultaten, die door studenten van buitenlandse afkomst behaald worden, zijn onder de laagste in de ontwikkelde wereld.” Dus had ik daar een korte gedachtewisseling over met de minister. Ik vertelde hem dat Brussel geen nieuwe gevangenis, maar een masterplan nodig heeft voor de volkswijken. Een plan dat banen, scholen, ziekenhuizen en woningen creëert. En hij antwoordde me : "Dat is niet mijn verantwoordelijkheid, mijn collega's houden zich bezig met deze zaken."
Die weigering om een band te maken tussen de verschijnselen is gewoon om wanhopig van te worden. En wat blijkt ? Zeven jaar na ons gesprek tellen we vier nieuwe gevangenissen meer in het land.14 Maar de situatie op sociaal vlak is op hetzelfde punt, zoniet slechter. Zo blijkt uit cijfers van het ministerie van Economie van december 2014 dat zeven (!) Brusselse gemeenten zich in de top tien van de armste gemeenten in België bevinden. 15
Ik kan er lukraak een paar citaten uit de pers van de afgelopen jaren aan toevoegen die gaan over de situatie van Brusselse jongeren op de arbeidsmarkt. Die spreken ronduit over "de verloren generatie van Brussel." Zoals : "De meest zorgwekkende statistiek is misschien die van Brussel waaruit blijkt dat 35% van de 0-17-jarigen er opgroeien in families zonder inkomen uit arbeid ...". Of over "het effect van de endemische werkloosheid in het Brusselse op het toenemende geweld." Of "Molenbeek heeft het dramatische cijfer van 40% jeugdwerkloosheid! Geen enkele andere Europese hoofdstad heeft een dergelijke record. Sinds 2000 is het onmogelijk voor Brussel om onder het niveau van 30% jeugdwerkloosheid te dalen. Dit is meer dan het dubbele van Vlaanderen en meer dan het Europese gemiddelde. " Ik zou er de groeiende nood aan huisvesting, crèches en scholen kunnen aan toevoegen.
Is men nog ernstig als men stelt dat Brussel een nieuwe mega-gevangenis nodig heeft? Het lijkt sterk op Amerikaanse toestanden, waar nieuwe gevangenissen promoot worden als toekomstperspectief voor de jongeren zonder toekomst. Daar luidt het : “three meals and a cot” (in een gevangenis krijg je tenminste drie maaltijden en heb je een bed). De schandalige publiciteit voor de nieuwe "gevangenissen-vier sterren hotels en/of gevangenisdorpen" - zowel van de kant van de politieke wereld als vanwege de gevangenis autoriteiten en de betrokken ondernemingen – doen me hieraan denken.
Tenslotte,
de echte problemen in gevangenissen zitten
binnen de
gevangenissen en
niet in hun gevels
Gevangenissen zijn een concentratie van ziektes. In november 2013 werden in het Belgische parlement de Staten-Generaal van de gevangenis gehouden op initiatief van de Centrale Toezichtsraad voor het gevangeniswezen. Professor Cosyns, hoogleraar aan het Universitair Forensisch Centrum (UFC) in Antwerpen, gaf er een uiteenzetting over de gezondheidssituatie in de Belgische gevangenissen. Hij stelde dat het aantal tuberculosegevallen er 16 keer meer voorkomt dan in de rest van het land. AIDS 5 keer meer. Hepatitis C 7 keer meer. Psychoses 5 keer meer. Zelfmoord 6 keer meer. Problemen met alcohol of andere drugs 7 keer meer. Ervaring met het gebruik van heroïne 54 keer meer.
Niet later dan zes maanden na die conferentie, leerden we dat deze dramatische situatie gewoon niet aangepakt kan worden. Vierhonderd onafhankelijke artsen, die werkzaam zijn in de gevangenissen, gingen toen in staking voor bijna drie weken. Omdat ze "slecht of niet betaald worden, niet gerespecteerd worden, opgebrand zijn ...." 16 Artsen worden gewoon maandenlang niet betaald omwille van ernstige besparingen in de sector. Over "de wetten die gelijkwaardige gezondheidszorg moeten garanderen voor gevangenen," zeggen de artsen : "dit zijn mooie principes die slecht worden uitgevoerd, want het geld is de prioriteit en besparingen gaan boven de wetten. "
Het gaat niet alleen over de artsen. Voor de 6000 gevangenen in Brussel en Wallonië, zijn er slechts acht voltijdse equivalenten die zich bezighouden met preventie en bevordering van de gezondheid. In Lantin (momenteel de grootste gevangenis in België, die alleen door Haren zal worden voorbijgestoken), zijn er slechts twee psychologen voor meer dan duizend gevangenen. De wachtlijst voor psychologische steun is er vier tot vijf maand. Voor de meer dan 700 gevangenen in Ittre (gebouwd in 2002) en Nijvel (volledig gerenoveerd en uitgebreid met twee nieuwe vleugels in de jaren 1990), kan de wachtlijst een jaar overtreffen! Dit alles kunt u lezen in het recente rapport van 47 professionele verenigingen, die verenigd zijn in de CAAP, en die actief zijn in de 18 gevangenissen van Brussel en Wallonië. 17
Deze verenigingen houden zich bezig met opleiding, gezondheid, psychosociale ondersteuning, cultuur, sport en de voorbereiding op vrijlating. Wat de sector onderwijs betreft, zegt het rapport dat een derde van de 6.000 gevangenen analfabeet is, 45% van de gedetineerden heeft geen diploma van lager onderwijs, 19% heeft alleen een diploma van het lager middelbaar, 4% een diploma hoger middelbaar. 75% van de gevangenen heeft geen enkele kwalificatie. De bevindingen van dit rapport zijn zonder genade : er zijn geen of onvoldoende middelen en personeel; er is geen gemeenschappelijk opleidingsaanbod in de verschillende gevangenissen; er is geen erkenning van het belang van hun werk, wat kan gaan tot een vlakaf weigeren van de toegang.
Zo zijn er voor de 2000 analfabeten in totaal van 354 plaatsen in de klassen alfabetisering en alfa/vreemde talen. Voor de 4500 gevangenen zonder diploma, zijn er in de klassen voor algemeen onderwijs plaatsen voor 16% onder hen. De situatie is erger op het vlak van de beroepsopleiding waar er slechts plaats is voor 6,8% van de gedetineerden.
Geachte leden van de commissie,
Wie geconfronteerd wordt met de schokkende realiteit van de gevangenissen, zal het met me eens zijn : het bouwen van meer en nieuwe gevangenissen is niet het antwoord op de maatschappelijke problemen in onze samenleving, noch op de problemen van de gevangenen in onze overbevolkte gevangenissen.
In plaats van te zorgen voor gevels en façades, zal een “Neen aan de bouw van Haren” de betrokken autoriteiten verplichten zich te buigen over de echte problemen,
Hoogachtend,
Luk Vervaet
1http://www.koengeens.be/justitieplan
2http://nieuwegevangenissen.be/nl/niews/haren-brussel-nieuwe-gevangenis/haren-verlenging-van-het-openbaar-onderzoek-tot-8-mei-2015
3Thirteenth United Nations Congress on Crime Prevention and Criminal Justice , Doha, 12-19 April 2015
4http://nieuwegevangenissen.be/nl/prison/sint-gillis-gevangenis
5http://www4wvg.vlaanderen.be/wvg/welzijnensamenleving/hulpaangedetineerden/jaarverslagen/Documents/ag_jaarverslag_strap_brussel_definitief_20130628.pdf
6 http://www.gva.be/cnt/oid234486/archief-slechte-gezondheidszorg-st-gillis-aangeklaagd
7Over de diensten in dit medisch centrum zie : http://www.juriscope.org/uploads/etudes/Belgique/Droit%20penal%20Prisons%20en%20Europe%20Part%201%20Droits%20des%20detenus%20Belgique2007.pdf Pag 16.
8http://www.brusselnieuws.be/nl/nieuws/gevangenis-sint-gillis-opent-nieuw-medisch-centrum
9Didier Fassin, L’ombre du monde, une anthropologie de la condition carcérale, Seuil janvier 2015
10February 2015 Executive summary, Space I 2013 – Facts and Figures http://www3.unil.ch/wpmu/space/files/2015/02/SPACE-I-2013-English.pdf
11http://familiesfriendsassociation.blogspot.be/2014/02/retourlaprisondeforestlesplaintes.html en http://familiesfriendsassociation.blogspot.be/2014/05/nouvelleplaintede25detenusforest.html
12http://www.lavenir.net/cnt/DMF20150427_00639671
13February 2015 Executive summary, Space I 2013 – Facts and Figures http://www3.unil.ch/wpmu/space/files/2015/02/SPACE-I-2013-English.pdf
14De gevangenis van Marche-en-Famenne in october 2013, die van Beveren in februari 2014, het psychiatrisch centrum in Gent in april 2014 en de nieuwe gevangenis in Leuze-en-Hainaut in mei 2014.
15http://www.sudinfo.be/1166896/article/2014-12-09/parmi-les-50-communes-les-plus-pauvres-de-belgique-seulement-deux-sont-situees-e
16http://www.enmarche.be/Societe/Exclusion/2014/20140320_soigner_la_prison.htm
17CAAP, Concertation des Associations Actives dans les Prisons. 269 pagina’s : « L’offre de service faite aux détenus dans les prisons de Wallonie et de Bruxelles, analyse 2013-2014 ».
Luk Vervaet
Commentaires