Felicitaties voor de politie, sancties voor de gevangenen
 |
| Drawing Joseph Gough for The Marshall Project |
(Een serie over het geweld van de gevangenis Deel 2)
Een doodgewone week in juli
Op donderdag 17 juli ging het personeel van de gevangenis van Wortel in 24-urenstaking tegen “de aanslepende veiligheidsproblemen, het jarenlang gebrek aan investeringen, de defecte camera’s en de agressieve gevangenen zonder papieren.” (1)
Dezelfde dag moest de politie tussenkomen in de gevangenis van Hasselt om een gevangene naar een isoleercel te brengen. Wat later, zo lezen we in de pers, werden er twee cipiers aangevallen door een agressieve gevangene. De twee moesten naar het ziekenhuis en zijn werk onbekwaam.
Drie dagen later, op zondag 20 juli, legde het personeel van de gevangenis van Hasselt het werk neer nadat er een cipier beschoten werd buiten de gevangenis. De gevangenen mochten hun cel niet verlaten. Alle activiteiten zoals wandelingen werden afgeschaft tot maandagochtend.(2)
Ook op donderdag 17 juli weigerden een aantal gevangenen in Lantin van de wandeling terug te keren naar hun cel. Ze eisten dat de bezoekregeling zou gerespecteerd worden. Dat ze met het warme weer meer tijd buiten kunnen doorbrengen, zeker nu gevangenen met soms met drie in een eenpersoonscel zitten. Dat ze meer douches en eten zouden krijgen zoals dat hoort. Dat is allemaal niet meer het geval sinds de brand in de gevangenis. Sommigen hebben gewoon honger, zo vertelde een getuige. Wie denkt dat dit allemaal overdreven is omdat het uit de mond van gevangenen en hun medestanders komt, moet er het verslag over de hoorzitting over de overbevolking in het parlement maar op nalezen over de algemene toestand in de gevangenissen. Daar staat: “Er is niet alleen een personeelstekort, maar ook een gebrek aan kwalitatief voedsel, toiletpapier, schoonmaakproducten en persoonlijke beschermingsmiddelen… Voor voeding gelden de algemene indexeringsregels van de werkingskosten, maar de voedingsprijzen zijn sneller gestegen dan de algemene indexering. Daardoor is het moeilijk om alle gedetineerden voldoende fruit en verse groenten te geven.”(3)
Als de gevangenen die toestand aanklagen en in actie komen stuurt men er de federale politie op af. Het incident was gesloten. Maar niet voor lang.
Op dezelfde 17° juli, hield minister Anneleen Van Bossuyt een oefening “vechtpartij, brandalarm én ontsnappingspoging” in de nieuwe vleugel van de gevangenis in Merksplas, ook wel gesloten terugkeercentrum genoemd. (4) In die nieuwe vleugel zullen zo’n veertig asielzoekers wachten op hun gedwongen uitzetting. “Wie onze veiligheid bedreigt, heeft hier geen plaats,” zei de minister. En ook: “Mensen zonder papieren gewoon op een vliegtuig zetten, zo simpel is het niet.”
Alhoewel al die gebeurtenissen op dezelfde dag niet direct iets met elkaar te maken hebben, resumeren ze voor mij goed het geweld van de gevangenis. We gaan verder met de bouw van gevangenissen en asielcentra, terwijl we de huidige gevangeniscrisis niet de baas kunnen en terwijl we zien dat nieuwe gevangenissen op geen enkele manier de crisis oplossen. We bereiden ons voor op meer protest en incidenten, met of zonder geweld, en op het onderdrukken ervan, terwijl we de gevangenen zelfs niet de minimumrechten kunnen garanderen.
Op zaterdag 19 juli ging ditmaal een groep van zo’n vijftig gevangenen in Lantin opnieuw in actie voor dezelfde eisen als twee dagen tevoren.(5) De actie duurde ditmaal twee dagen. De gevangenen brachten de nacht door op de binnenplaats van de gevangenis. Tot de federale politie er op zondagmiddag om16 uur een eind aan maakte. De vreedzame actie met een volkomen redelijk eisenpakket, zonder schade of gekwetsten, werd beëindigd zonder enig resultaat. Valérie Callebaut, de woordvoerster van de gevangenisadministratie had alleen maar lovende woorden voor de politie: we houden eraan om bij het beheersen van dit incident de goede samenwerking te onderlijnen met de federale en lokale politie.(6) Over de gevangenen geen woord. Alle deelnemers aan de actie zullen een disciplinaire sanctie krijgen.
Met felicitaties voor de politie en sancties voor de gevangenen houden de autoriteiten het deksel alsnog op de ketel. Maar voor hoelang nog?
Niemand gelooft nog dat het ooit beter wordt, maar we blijven doen alsof
Dat het gevangenispersoneel en hun vakbonden in een veilige, niet-gewelddadige omgeving willen werken is niet meer dan normaal. Maar hun voorgestelde oplossingen zijn niet van dien aard om dat te bereiken.
Zo is er de syndicale desinteresse als het niet gaat om geweld tegen het personeel, tegen “de collega’s”. “In 2024 waren er in de gevangenissen 370 gevallen van agressie mét werkonbekwaamheid van één of meerdere personeelsleden”, klaagde een vakbondsman.(7) Voor de derde keer in minder dan een jaar tijd, op 11 juli 2025, na de stakingen in november 2024 en in maart 2025, liet de socialistische vakbond in de gevangenis van Haren een stakingsoproep circuleren tegen het gevangenisgeweld. Die luidde als volgt: “In amper één maand tijd waren er maar liefst 8 kritieke agressie-incidenten tegen collega's, waarbij meerdere agenten gewond raakten. En dit zijn enkel de kritieke incidenten — zonder de talloze dagelijkse interventies en agressies waar we mee te maken krijgen”. Het ging om incidenten in de maand juni zoals “het beledigen, slaan of schoppen van agenten met vuisten en voeten, gooien met een telefoon of hete koffie, spuwen, slaan met de celdeur, al dan niet met een kwetsuur tot gevolg”.
En dus is er de vraag van de vakbond om meer personeel, om quota over het aantal toegelaten personen in een gevangenis, om meer strafcellen, om meer steun van de directies bij ernstige incidenten. Tegelijk schrijven ze: “We begrijpen dat er geen magische oplossing is tegen agressie en dat dit ook voor de directie een complexe uitdaging is”.
Wat de vakbonden zouden moeten doen is de politici en de publieke opinie systematisch confronteren met het feit dat de gevangenis een geweldinstituut is, waar we vanaf moeten. Omdat ze geen oplossing biedt voor het geweld dat men zegt te bestrijden. De vakbonden moeten ook de vragen beantwoorden zoals hoeveel geweld er vanwege "de collega's" is tegen de gevangenen? Hoeveel geweld onder de gevangenen het personeel laat passeren omdat het te gevaarlijk is om tussen te komen of omdat het de goede manier om de controle te behouden over de verschillende groepen in de gevangenis. Wie maakt zich druk over het feit dat een deel van de gevangenen zijn cel niet verlaat, uit angst voor geweld?
Om u een idee te geven hoe het eraan toegaat, nemen we het rapport van de Commissie van Toezicht van de gevangenis van Andenne over het jaar 2023: “Over het algemeen hebben we vastgesteld dat zowel fysiek als psychisch geweld alomtegenwoordig is in de gevangenis. Zoals reeds vastgesteld in ons rapport van 2022, is geweld nog steeds aanwezig en neemt het zowel in frequentie als in intensiteit voortdurend toe... Er zijn regelmatig gewelddadige incidenten met blote handen, messen en scheermesjes… Verschillende gedetineerden (naar schatting 30 tot 40% van de populatie) komen niet meer naar de binnenplaats, waar dit geweld zich voornamelijk afspeelt. Ze blijven opgesloten in hun cel, uit angst voor contact met personen die hen kwaad willen doen. Sommigen durven ook niet gaan werken of naar de douche gaan.”
Wat de directies betreft schreef oud-gevangenisdirecteur Hans Claus in een zoveelste oproep om iets te gaan doen aan de penitentiaire crisis volgend dramatisch stuk: “… De toestand achter de muren is er zowaar nog op achteruitgegaan. Ze (de directeurs) hebben het opgegeven om de droom te koesteren dat het ooit nog goed komt… Zij sluiten hun dag met opluchting af als ze het avondappel kunnen afronden zonder dat een gedetineerde zelfmoord heeft gepleegd of als ze met wat cynische peptalk hun enige parttime psychiater wat langer aan boord wisten te houden. Het doet immers ook wat met een dokter die een selectie moet maken uit de dertig aanvragen voor consult. Bij wie gaat hij aan het loket van de cel eens langs en vooral bij wie niet?”(8)
Nood aan magische oplossingen en utopie
Is het niet precies in dergelijke omstandigheden dat we naar een magische oplossing op zoek moeten gaan en plaats moeten maken voor utopie. Het systeem faalt en het deugt niet. Het weigeren van een dergelijk systeem is het begin van de oplossing.
Laten we beginnen met een moratorium op de bouw van nieuwe gevangenissen en met de sluiting van de verloederde gevangenissen. (9) Laten we in de plaats van die instellingen en met de fondsen die vrijkomen prioritair, massief en massaal investeren in de zorg. Voor het gevangenispersoneel dat op die manier vrijkomt is er plaats in die nieuwe vormen van zorg. Laten we samen het debat (her)openen over een ander, een egalitair maatschappijmodel. Laten we met alle betrokken actoren beginnen met het in praktijk brengen van nieuwe en andere vormen van samenleven en justitie.
[3] Belgische Kamer van
volksvertegenwoordigers 15 april 2025 DE CRISIS TEN GEVOLGE VAN DE
OVERBEVOLKING IN DE GEVANGENISSEN Hoorzittingen
[8] Hans Claus in DM 16/7/2025, De
toestand achter de gevangenismuren blijft achteruitgaan, waar wachten we nog op
om dit aan te pakken?
[9] Zie de oproep die Jean-Baptiste Godinot en ikzelf lanceerden in april 2017. https://www.ieb.be/L-appel-des-200-pour-un-moratoire-sur-les-prisons; https://1130haren.be/oproep-voor-een-moratorium/
Volgend artikel: Geweld in de gevangenis? Loop maar door, er valt niets te zien.
Het geweld van de gevangenis, deel 3.
Commentaires