Naar een bloedhete zomer in de gevangenissen
 |
| Hitte in de gevangenis picture Tommy/Reporterre |
“Een tikkende tijdbom”. “Vrees dat de hitte kan leiden tot escalatie, agressie en onrust”.(1) “Hittegolf en overbevolking: de explosieve cocktail binnen de gevangenissen: de gevangenen stikken”.(2) Het zijn enkele van de uitspraken van directies en gevangenispersoneel in de pers tijdens de recente warmtegolf. Die duurde gelukkig niet al te lang, al weet iedereen die in een oude gevangenis zit of werkt weet dat zo’n warmte wekenlang blijft hangen.
Het is niet dat die alarmkreten voor enige commotie hebben gezorgd bij politici, media of publieke opinie. De bescherming van dieren bij zo’n heet weer krijgt meer aandacht dan die van gevangenen. Let wel, ik hou van dieren, maar het is niet normaal dat gevangenen nog in een categorie lager zitten dan de dieren.
“De administratie stelt geen ventilatoren ter beschikking”, zei een cipier van de gevangenis van Andenne. En nog: “Ze (de gevangenen) kunnen die kopen in de kantine met het geld dat hun familie stuurt of met het loon dat ze verdienen met hun werk in de gevangenis, maar de autoriteiten bieden niets aan… Wij zijn de laatste schakel van de keten, het welzijn van gevangenen is geen politieke prioriteit”.
Zou het kunnen, zoals de cipier aangeeft, dat alle problemen precies beginnen bij het feit dat de maatschappij zich van gevangenen niets aantrekt en dat wij van gevangenen niets willen horen of zien?
Een ware oorlog
Zowat op hetzelfde moment als het alarm over de hitte in de gevangenissen, brak er op 1 juli, volgens de getuigenissen van het gevangenispersoneel, een “ware oorlog” uit in de gevangenis van Wortel. In die gevangenis worden door de band “drie tot vijf zware incidenten per week” geteld. Maar ditmaal raakten niet minder dan vier (volgens sommige media vijf) cipiers gewond na een aanval door zes gedetineerden. Het incident zou uitgelokt zijn door de aankondiging van de overplaatsing van gevangenen naar een andere cel wegens te veel tumult. Vooral gevangenen zonder papieren zouden betrokken zijn. "De groep vernielde de cel, gooide met porselein, smeet meubels door de cel, alles werd kort en klein geslagen en cipiers werden aangevallen”. Net als bij de hitte, was ook hier een alarmkreet van het personeel te horen: “Pas als er een dode valt, zal men misschien wakker worden". (3)
Een gelijkaardig incident had drie dagen later plaats in de nieuwe gevangenis van Dendermonde. Toen het gevangenispersoneel een gevangene naar een andere cel wilden overbrengen wegens zijn herhaaldelijk bonken op celdeur, werden de twee cipiers door de betrokkene aangevallen. De twee zijn enkele dagen werk onbekwaam. “De overbevolking neemt hier toe, dit is pijnlijk om te zien”, zo klonk het in een eerste reactie.(4)
Een hete maand juni, een voorproef op wat er komt
 |
| Paul Doyle / Alamy Stock Photo. Image manipulation: James Battershill .https://www.opendemocracy.net/ |
Een maand tevoren, op 5 juni, was het tijdens de avondwandeling in de gevangenis van Wortel al tot vechtpartijen gekomen. Aanleiding, zo werd ons toen gezegd, zouden de pakketjes met medicatie, gsm’s en drugs zijn die over de gevangenismuren worden gegooid. Maar belangrijker is dat is het werkatelier in de gevangenis al een half jaar dicht is “wegens infrastructuurwerken”. Er is dus geen werk, gevangenen zitten op cel, zonder enig inkomen.(5)
Op dezelfde dag weigerden enkele tientallen gevangenen in de al even overbevolkte gevangenis van Mechelen terug te keren naar hun cel. Bij het protest werden vernielingen aangericht. Het protest kwam er omdat de gevangenen er ’s avonds “wegens personeelsgebrek” geen wandeling meer krijgen. Door de overbevolking zouden de gevangenen ook onvoldoende te eten krijgen. Enkele dagen later was het opnieuw prijs toen een gevangene twee cipiers aanviel. De man was in een “speciale veiligheidscel” geplaatst en toen hij daarna een gesprek had met een lid van de directie probeerde hij die persoon te wurgen. (6)
In de week van 13 juni werden in de nieuwe gevangenis van Dendermonde twee cellen in brand gestoken. (7)
Op 9 juni weigerden de gevangenen in de oude gevangenis van Dendermonde na de wandeling terug te keren naar hun cel. Aanleiding voor het protest zou een “uit de hand gelopen discussie” geweest zijn. “Politievoertuigen uit onder meer Ninove, Sint-Niklaas, Erpe-Mere/Lede, Buggenhout/Lebbeke en Hamme/Waasmunster kwamen ter plaatse om de politie van Dendermonde bij te staan. Ook twee politiehonden waren aanwezig bij de actie”. (8)
Op vrijdag 20 juni kon je in de hele Belgische pers lezen dat een agent van de gevangenis van Haren door een ex-gedetineerde geslagen werd op de parking voor de gevangenis. De ex-gevangene werd aangehouden, de agent werd naar het ziekenhuis afgevoerd.(9)
Sinds het begin van het jaar is dit het vijfde geval van agressie tegen een cipier buiten de gevangenismuren van Haren, de nieuwste en grootste gevangenis van het land. Zo werden enige tijd geleden auto’s in brand gestoken op de parking van de gevangenis en voor het huis van een cipier in Heers. Tegen de woning van drie agenten van de gevangenis van Haren werd een Molotovcocktail gegooid. (10)
Zowel in Haren als in de gevangenis van Antwerpen kwam het in de voorbije maanden tot een seksuele agressie tegen sociaal assistentes. In Antwerpen was er een half jaar eerder al de dagenlange mishandeling en verkrachting van een gevangene door medegevangenen. Mijn artikel over dit laatste voorval vindt u in de voetnoot.(11)
“Een wereld van blind geweld en agressie”
Het is het beeld over de gevangenis (en de gevangenen) dat je krijgt doorheen de reeks faits divers en incidenten die de afgelopen weken en maanden in de media te lezen waren. Het soort nieuws dat uitstekend werkt om bij het grote publiek niet alleen angst maar ook afkeer opwekt tegen de gevangenen en sympathie voor de gevangenis en voor het gevangenispersoneel. Gelukkig, zo is de (onderliggende) boodschap, dat er gevangenissen zijn om ons en de maatschappij te beschermen tegen dit soort crimineel geweld. Je zou er bijna het oorlogsgeweld dat door de wereld raast bij vergeten.
Het geweld dat de media niet haalt
Laten we in dit artikel alvast twee punten onder de aandacht brengen om het geweld van en in de gevangenissen te begrijpen.
Vooreerst is wat er in de media verschijnt maar het topje van de ijsberg. Niet alleen horen we bij het verslag over een incident nooit de versie van de betrokken gevangenen. Daarnaast is er het dagelijkse geweld in de gevangenissen dat de media niet haalt.
Zoals het nieuws over psychotische of drugverslaafde mensen bij wie de stoppen doorslaan omdat ze niet de behandeling krijgen die ze nodig hebben. Over het naar beneden springen van een tweede of derde verdieping. Over de zelfverminkingen en de pogingen tot zelfmoord. Over gevangenen die sterven gebrek aan zorg… Over het geweld van het personeel tegen gevangenen.
Hebt u bijvoorbeeld ooit gehoord over het buitensporig geweld van de SICAR (het interventieteam in de gevangenis van Haren)? Daarover kunnen we het volgende lezen in het rapport over het bezoek van de delegatie van de CTRG (Centrale Toezichtsraad voor het Gevangeniswezen) en Unia in september 2024 aan de gevangenis van Haren. “De delegatie heeft van gedetineerden verschillende beschuldigingen ontvangen van opzettelijke fysieke mishandeling door leden van het SICAR-interventieteam. Uit de getuigenissen blijkt dat sommige leden van dit team buitensporig geweld zouden hebben gebruikt en dat er met name slagen zouden zijn uitgedeeld aan gedetineerden tijdens interventies terwijl zij al onder controle waren en/of geboeid waren. Tijdens afzonderlijke gesprekken hebben verschillende gedetineerden de volgende gewelddadigheden beschreven: wurgen, schoppen en slaan, knijpen in geslachtsdelen, druk achter het oor, op de grond drukken, slagen in het gezicht, een gedetineerde over de grond slepen buiten zijn cel, vernedering, fouillering van vrouwen door een mannelijk team… Daarnaast ontving de delegatie een aantal overeenstemmende mededelingen over systematische naaktfouilleringen door het SICAR-interventieteam, wanneer gedetineerden in strafcellen of ‘time-out’-cellen worden geplaatst. Volgens de gedetineerden zouden zij regelmatig onder dwang en met geweld zijn uitgekleed door leden van het interventieteam. Daarbij zouden ze worden vastgebonden met de speciale kledij die ze tijdens hun afzondering moesten dragen, om vervolgens naakt in de cel achtergelaten te worden. Pas daarna konden ze zichzelf losmaken en de speciale kledij aantrekken.”(12)
Er is een tweede bedenking te maken.
Om het geweld van de gevangenis te begrijpen moeten we weg van het sensationele. Moeten we de schuld van de individuele dader overstijgen, zowel die van de gevangene als die van de gevangenisbeambte, en zoeken naar waar dit geweld structureel vandaan komt en hoe het te bestrijden. Ook dat verhaal zullen de media, op enkele uitzonderingen na, ons niet brengen, want het druist in tegen de dominante pro-gevangeniscultuur in onze maatschappij. Daarom sluit ik dit eerste deel graag af met het vonnis in de zaak van de seksuele agressie tegen Antwerpse sociaal assistente en de reactie van het slachtoffer en haar advocaat.
“Systeem-falen”
 |
| KuntalSaha / Getty Images; EDITED: LW / TO https://truthout.org/ |
De gevangene die vorig jaar een sociaal assistente in de Antwerpse gevangenis met geweld probeerde te verkrachten, werd niet tot vier jaar gevangenisstraf veroordeeld, zoals het parket had gevraagd, maar wel tot vijf jaar effectieve gevangenisstraf en 5 000 euro boete.
Het pleit voor de betrokken sociaal assistente (met meer dan twintig jaar dienst) en haar advocaat Walter Daemen dat zij de verkrachtingszaak uit de sensationele sfeer van de individuele verkrachter hebben getild. Ze hebben de vinger op de wonde gelegd. “De situatie binnen de Belgische gevangenissen is onhoudbaar en onmenselijk”, zo stelden ze in een interview. Hier enkele citaten uit hun opmerkelijke getuigenis.(13)
De sociaal assistente: “Mensen hebben geen idee hoe het is om 23 uur per dag met drie volwassenen op negen vierkante meter te leven… Misschien kunnen we allemaal een beetje milder zijn. Ik vond dat mijn dader gestraft moest worden. Maar is vijf jaar in de cel zonder meer zinvol? Als die man over vijf jaar vrijkomt, zonder behandeling, is die misschien nog een stuk gefrustreerder. Wat voor nut heeft die straf dan gehad? De gewone burger heeft geen idee hoe het leven in de gevangenis eraan toegaat. Je ziet er echt onmenselijke dingen. Mensen die niet voor zichzelf kunnen zorgen, wanorde in de cel, mensen die psychotisch zijn en in de psychiatrie thuishoren, maar jaren moeten wachten op een bed...De aandacht van de publieke opinie zou moeten gaan naar het eisen van échte maatschappelijke veranderingen, zoals betere en meer behandelingsplekken… ”
De advocaat: “Dierenbescherming zegt dat je in minstens vijf vierkante meter per kip moet voorzien. In de gevangenis zijn drie volwassen mensen op negen vierkante meter geen uitzondering. Een boer die zijn dieren zou houden zoals de Regie der Gebouwen en Justitie onze gevangenen opsluiten, zou zijn vergunning al lang kwijt zijn… Wij gaan een totaal systeem-falen tegemoet.”
Leren om “milder” te zijn…
Dat is wat de sociaal assistente ons voorhoudt. Een basishouding die we niet meer kennen als het over gevangenissen gaat. We zijn terecht verontwaardigd over de Westerse selectiviteit en de dubbele standaard als het over de genocide in Gaza gaat. We steigeren terecht over de uitspraken van Israëlische politici die spreken over de Palestijnen van Gaza als “menselijke dieren”.
Als we willen dat het bij onszelf niet zover komt, als we willen beletten dat dergelijke fascistische opvattingen onze eigen cultuur binnensluipen dan moeten we beginnen met onze opvattingen aan te scherpen als het gaat over hen die uitgesloten zijn of in de marge leven van de normale maatschappij. Waarom zijn we zelf ongeïnteresseerd en selectief wanneer het om de onmenselijke behandeling van gevangenen gaat? Wanneer het over gevangenen gaat dan gaat het precies niet meer om mensen maar om dingen en objecten. Dan gaat het om een categorie mensen, een sub-proletariaat, dat niet tot onze klasse behoort, en ook niet tot onze kring van menselijkheid. Zo is er in geen enkel partijprogramma en op geen enkele syndicale manifestatie iets te vinden of te horen over de situatie en de rechten van de gevangenen. Misschien moeten we beginnen met dat niet normaal te vinden.
Volgend artikel: Gevangenisgeweld ook in België, maar de directie van het gevangeniswezen weet van niets.
Een serie over het geweld van de gevangenis Deel 2
[1] https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2025/07/01/hittegolf-in-gevangenissen-hoe-doen-ze-dat-in-merksplas/
[7] https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2025/06/13/brand-gevangenis-dendermonde/
[10] https://www.bruxellestoday.be/actualite/situation-dramatique-prisons-point-rupture.html
[12]Verslag van het bezoek aan
vijf penitentiaire inrichtingen inzake de geestelijke gezondheidszorg van de gedetineerden Gevangenis van Haren 4 tot 6
september 2024. Verslag van de CTRG en Unia https://ctrg.belgium.be/
Commentaires