“Less than human”, beschouwingen bij een staking van het gevangenispersoneel
Luk
Vervaet
De bloedige
aanslagen in Zaventem en Maelbeek van 22 maart waren een aanval op onze
waarden, op onze manier van leven, ja, zelfs op onze beschaving. Zo verklaarden
althans meerdere politici in hun commentaar op de terreuraanslagen. In welke
mate dat ook geldt voor de beschaving en de waarden van mensen uit de landen
uit het Zuiden, die met de regelmaat van een klok dergelijke terreur ondergaan,
wisten ze niet te vertellen. Evenmin waarover het precies gaat als ze het
hebben over “onze waarden”, behalve dan over het recht om naar een concert
kunnen gaan of om in alle rust een pintje te kunnen drinken op een terras. Belangrijk
natuurlijk, maar geef toe, erg zwak als het gaat om een indicator van
beschaving.
Een
maatstaf voor waarden en beschaving zou kunnen zijn : de wijze waarop we als maatschappij
omgaan met de armen, met de zwaksten, met de minsten. Daarvoor hebben we nog
geen meter uitgevonden. Geen soort schaal van Richter, zoals we dat wél hebben
voor het dreigingsniveau terrorisme 1 tot 4. Meten bijvoorbeeld hoe we omgaan
met de meer dan 10000 gevangenen in de 37 gevangenissen in dit land. Of met de
duizenden illegale asielzoekers die door de jaren heen passeren in de 5
gevangenissen voor migranten, ook wel gesloten centra voor illegalen genoemd. Als
het daarop aankomt zijn we als “beschaving” gebuisd en volstaat dreigingsniveau
4 al lang niet meer.
Misschien
hebt u tijdens het voorbije Pinksterweekend – met de warmste temperaturen in
heel Europa – via de media wel iets gehoord over de staking in de gevangenissen
en de situatie van de gedetineerden. Die zitten nu al twee weken, alleen, met
twee, of soms met drie of vier (!), opgesloten in een ruimte van 9m², zonder
mogelijkheid om te luchten, zonder douche, zonder mogelijkheid om andere kleren
aan te trekken, zonder telefoon, zonder bezoek, zonder lessen of werk of enige
andere activiteit, met chaotische voedsel- en medicatiebedeling, vaak zonder
dokters of verpleging. Samengevat : een behandeling voor mensen die niet langer
als mensen beschouwd worden, maar als “Less than human”. Uit protest vernielden
gevangenen hun cellen en werden matrassen in brand gestoken. Het is alleen nog
wachten op gevallen van directe zelfmoord. Zoals gebeurde in september 2003
tijdens de staking van de cipiers in Andenne, waar twee gedetineerden zelfmoord
pleegden. Of tijdens de staking in 2009, toen een gedetineerde in de
psychiatrische vleugel van de gevangenis van Lantin zelfmoord pleegde, op 3
juli van dat jaar.
Tijdens de
afgelopen week werd de Belgische staat door tientallen gedetineerden uit de
gevangenissen van Lantin, Ittre, Andenne en Vorst voor de rechtbank gedaagd. En
tot driemaal toe veroordeeld voor inbreuken op artikel 3 van het Europees
verdrag voor de rechten van de mens. Boete incluis. Geen nood,
belastingbetaler: dat soort veroordelingen wordt door de Belgische staat gewoon
geklasseerd en op de stapel veroordelingen gelegd, die België tijdens de
voorbije decennia opliep.
Voor mijn
part mogen alle verantwoordelijken van justitie en gevangeniswezen, syndicale
leiders inbegrepen, voor de rechtbank gedaagd worden. Omwille van de huidige
situatie maar ook, en vooral, voor het catastrofale beleid op het vlak van het
Belgische gevangeniswezen, dat tot de huidige situatie heeft geleid.
Al 25 jaar
zijn we getuige van een explosie in de Belgische gevangenissen. Jaar na jaar is
het aantal gevangenen alleen maar toegenomen, en werden de records van het
voorgaande jaar verpulverd. Van 5.176 gedetineerden in 1980 tot 10.320 in 2009,
tot 11.330 in 2012 en tot 12.697 in 2013[1].
In tien jaar tijd, van 2003 tot 2013, steeg de gevangenisbevolking met liefst 35,6%.
Als het aantal gedetineerden in België 93,5 op 100.000 mensen betrof in 2010,
dan was dit 113,8 in 2013. Deze explosie van het aantal gevangenen heeft
dramatische gevolgen voor de overbevolking van de gevangenissen. Met alle gevolgen
voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid van de gedetineerden, voor het onderwijs,
de zorg, de hygiëne, de beschikbaarheid van arbeid, de mogelijkheden voor het ontvangen
van bezoek of wandeling ...
Ik heb het
niet tegen een staking. Maar ik zou graag twee dingen ter discussie stellen.
Wij
verwachten van een vakbond dat ze de onhoudbare situatie en de wanhoop van de
gevangenen en hun families niet gebruikt om hun eisen af te dwingen. Dat ze stoppen
met het gijzelen van gevangenen in plaats van dat te doen met hun bazen van het
ministerie van Justitie en van de Algemene Directie van het gevangeniswezen.
Wat we van
de vakbonden verwachten, is een staking “tot de finish” tegen het gevangenisbeleid
in België. De huidige corporatistische vakbondspositie kan men resumeren in één
zin: "als jullie ons zoveel
gevangenen leveren, dan hebben we zoveel personeel en zoveel salaris nodig.”
In de feiten schrijft dit soort vakbondslogica zich in in het kamp van werkgevers
en opdrachtgevers.
Hetzelfde geldt voor de oplossingen van de problemen. In
plaats van de bron en oorzaak van de problemen aan te pakken, scharen de
vakbonden zich achter de politiek van de opeenvolgende regeringen: uitbreiden
en moderniseren van de gevangenissen, ze beheren zoals industriële bedrijven, door
middel van publiek-private partnerschappen. De enige partners die de Algemene
directie van de gevangenissen en het ministerie van Justitie vond om de bouw
van de mega-gevangenis van Haren te verdedigen, waren de vakbonden. De enige
afwezigen in het “Platform om uit het gevangenis-fiasco te stappen”[2],
- een breed platform, dat rechters, advocaten, organisaties voor de
mensenrechten en inwoners van Haren omvat -, zijn de vakbonden. We herinneren
ons de pijnlijke uitzending “Voor of Tegen de mega-gevangenis in Haren” op RTL op
9 september 2015, waarin de voorzitter van de Franstalige Liga voor de Rechten
van de Mens, Alexis Deswaef, (tegen), het moest opnemen tegen Michel Jacobs,
federaal secretaris ACOD Justitie (voor)[3].
Finland
heeft bewezen dat het anders kan.
In zijn
boek "Crime Control Crime Control as Industry: Towards Gulags, Western
Style”, beschrijft de Noorse criminoloog Nils Christie hoe dit land erin
geslaagd is om de opsluitingsgraad drastisch te verminderen van een van de
hoogste
in Europa (160 gedetineerden per 100.000 mensen ) tot de laagste (54 per
100.000), na koploper IJsland.
Hoe zijn ze
hierin geslaagd? Ten eerste, door publiekelijk te erkennen dat de hoge opsluitingsgraad
iets abnormaals is en een echt probleem vormt. En niet iets dat de kracht en
vastberadenheid van de autoriteiten zou uitdrukken om de bevolking tegen
misdaad en criminaliteit te beschermen. Door de publieke opinie te doen beseffen
dat de opsluitingsgraad niet automatisch gerelateerd is aan het aantal begane misdrijven
en overtredingen, maar wordt bepaald door culturele en politieke beslissingen,
op basis van het concept van het soort samenleving dat we willen. Ten tweede door
het vormen van een gemeenschappelijk front tussen alle belanghebbenden en
betrokkenen: van het gevangeniswezen, uit de academische wereld, van de
vakbonden… om alles in het werk te stellen om de opsluitingsgraad te
verminderen en dit ten alle prijze en met alle middelen. Dit had zijn effect zowel
in de wetten als in de praktijk van al deze betrokkenen. En dit leidde tot een echte
U-turn.
In België
zijn we hierop nog steeds aan het wachten.
Commentaires