De historische hongerstaking van de Palestijnse gevangenen (2011-2012)

Uitpers nummer 143

De derde intifada : de historische hongerstaking van de Palestijnse gevangenen (2011-2012)

door Luk Vervaet

In zijn befaamd boek Crime control as industry beschrijft de Noorse criminoloog Nils Christie hoe het gevangenisbeleid van de VS (en Rusland) met zijn massa-opsluitingen en lange straffen voor de armen, het kader heeft uitgetekend waarbinnen zowat alle Westerse democratie・ hun strafbeleid zijn gaan ontwikkelen.(1)

Christie stelt dat er in de volksbuurten van de Amerikaanse en Russische grootsteden nauwelijks families te vinden zijn, die geen familielid hebben dat in de gevangenis zit of zat. Hij stelt dat de situatie van wanhoop, het verwijderd zijn van zijn geliefden, de solidariteit met en de vriendschap onder de gevangenen het ontstaan heeft gegeven aan een nieuwe cultuur in liederen en geschriften. Een cultuur van weemoed, gemis en tragedie, maar ook van rebellie en verzet.(2) 

Hoeveel meer is, wat Christie stelt, waar voor bezet Palestina ?

Wanneer we het hebben over landen die model staan in de wereld voor hun strijd tegen het terrorisme" en die als laboratorium functioneren inzake de opsluiting en de behandeling van politieke gevangenen, dan scheert Israël de top. Zo vonden de Amerikanen voor hun herdefinitie van wat foltering is in de « War on Terror », ondermeer hun inspiratie in de praktijken, gekend onder de naam van de « Shabeh », van de Israëlische veiligheidsdiensten(3).

Voor de hele Palestijnse bevolking, die leeft in de Westbank en Gaza, de restanten van wat ooit Palestina was, maakt opsluiting en gevangenis een permanent onderdeel uit van zijn barre bestaan en van zijn cultuur. Er zijn niet alleen de bekende en de geheime Israëlische gevangenissen, waarin de Palestijnse en Arabische gevangenen zijn opgesloten; de hele Gazastrook is sinds juni 2007 door Israël omgevormd tot één grote openluchtgevangenis.

Over hoeveel Palestijnse gevangenen spreken we?

"Sinds de bezetting door Israël van de Westbank, de Gazastrip en Oost-Jerusalem in 1967, zijn er 700.000 Palestijnen die in een Israëlische gevangenis hebben gezeten. Dit betekent dat ongeveer 20% van de totale bevolking, die leeft in de Bezette Gebieden, de gevangenis heeft meegemaakt, of anders gezegd : 40% van alle mannen. Israël heeft sinds 1967 ook 10.000 Palestijnse vrouwen in de gevangenis opgesloten. Zij hebben de meest onmenselijke condities moeten ondergaan inclusief het baren van kinderen, terwijl ze vastgeketend waren, en een voortdurend gebrek aan gynaecologische zorgen"(4).

Volgens de meest recente cijfers bevonden er zich in april 2012 4424 Palestijnse politieke gevangenen in Israëlische gevangenissen, waaronder 170 kinderen en 6 vrouwen. De kinderen worden niet alleen in de gevangenis opgesloten, maar ook gebruikt als gijzelaars om druk uit te oefenen op hun families. Voorbeelden van zowel Palestijnse vrouwen als mannen, die bedreigd werden met of effectief het slachtoffer werden van seksueel misbruik, zijn legio. Zo'n 550 gevangenen, afkomstig uit Gaza, ontvingen gedurende 5 tot 6 jaar geen enkel familiebezoek, als represaille voor de gevangenneming van de Israëlische soldaat Gilad Shalit. 310 gevangenen worden vastgehouden zonder proces of enige vorm van aanklacht, en enkel en alleen op basis van de wet op de administratieve detentie. Sommigen van hen zitten op die manier al jaren in de gevangenis. Onder deze laatste categorie bevinden zich 20 verkozen Palestijnse parlementairen.

Het is in deze extreme omstandigheden dat de Palestijnse gevangenen in september 2011 een keten van hongerstakingen begonnen, die een voorlopig einde kenden in mei 2012. Men kan werkelijk spreken van een historische beweging die zijn gelijke niet kent.
Iedereen die een beetje vertrouwd is met de gevangeniswereld, beseft wat een titanische onderneming het is om een collectieve hongerstaking op te zetten in één gevangenis. Laat staan tussen verschillende gevangenissen, tussen verschillende organisaties, en met een massaal karakter. En dat maandenlang. Het is nochtans daarin dat de Palestijnse gedetineerden geslaagd zijn. Hun motto was: sterven om te leven. In die zin kan men werkelijk spreken van een derde intifada.
De belangrijkste objectieven van de hongerstakingen waren: de opheffing van de opsluiting in isolement, een einde stellen aan de praktijk van de administratieve detentie, het opheffen van de wet Shalit (die familiebezoek vanuit Gaza verbood), een verbetering van de rechten in de gevangenis (waaronder het recht op activiteiten, zoals studeren).

Centraal in de eisenbundel : de administratieve detentie. Die houdt in dat een Palestijn kan opgesloten worden zonder aanklacht en zonder proces voor een periode van twee, vier of zes maand. Deze maatregel kan nadien onbeperkt verlengd worden. Zo zaten Palestijnen gedurende een onafgebroken periode van zes jaar in administratieve detentie. Anderen worden even vrijgelaten en dan weer gearresteerd. Dat was bijvoorbeeld het geval voor een journalist, Ali Jaradat, die gedurende 19 jaar te maken kreeg met administratieve detentie. Vermeldenswaard is dat in Nederland de extreemrechtse Nederlandse politicus Geert Wilders via een wetsvoorstel de Israëlische praktijk van de administratieve detentie door het Nederlandse parlement probeerde te jagen.(5) Voorlopig zonder succes. Niet zo in de Verenigde Staten waar in december 2011 de National Defense Authorization Act (NDAA) werd aangenomen, die naar Israëlisch model, onbeperkte detentie mogelijk maakt van verdachten van terrorisme, zonder vorm van proces.(6)

Historiek van een hongerstaking.De beweging ging van start op 27 september 2011. Toen begonnen honderden Palestijnse gevangenen een hongerstaking tegen de eenzame opsluiting, waaronder die van Ahmed Saadat, de leider van het PFLP, en tegen het ontzeggen van familiebezoek en de vernedering van gevangenen tijdens de gevangenistransfers. De hongerstaking duurde tot 18 oktober 2011, de dag waarop Hamas de Israëlische soldaat Shalit vrijliet in ruil voor de vrijlating van 1054 Palestijnse gevangenen. Die eerste massa-hongerstaking van 22 dagen werd afgesloten na de belofte van de Israëlische gevangenisautoriteiten dat ze de eisen van de hongerstakers zou tegemoet komen binnen de drie maand, op voorwaarde dat ze hun hongerstaking stopzetten. Deze belofte belette Israël niet om door te gaan met arrestaties en gevangenzetting: het plaatste 150 Palestijnen van het PFLP (Volksfront voor de Bevrijding van Palestina, nvdr) in administratieve detentie, omwille van hun steun aan die eerste hongerstaking. Hetzelfde gebeurde met een aantal vrijgelaten gevangenen. Enkele weken na de ruil werden ook zij in administratieve detentie geplaatst.

Het is Khader Adnan, lid van de Islamic Jihad, die de fakkel van de hongerstakingen overneemt op 17 december 2011. Khader Adnan, 34, uit Arrabe vlakbij Jenin, werd op die dag voor de achtste keer gearresteerd en in administratieve detentie geplaatst. In totaal bracht hij op die manier al 5 jaar in de gevangenis door. De laatste keer in 2008 voor een periode van 6 maand. Adnan bezit een diploma economische wetenschappen en wou zijn studies verderzetten aan de Bir Zeit universiteit. Maar ten gevolg van de systematische arrestaties en opsluitingen diende hij zijn studies stop te zetten en werkte hij sindsdien in een bakkerij. Ditmaal was voor Adnan de maat vol: hij begon een hongerstaking die 66 dagen zou duren (en waarvan hij nadien bijna even zovele dagen zou moeten herstellen). En hij won : hij dwong af dat hij op 17 april in plaats van op 8 mei zou vrijgelaten worden, en vooral dat zijn 'administrative detention order' niet zou hernieuwd worden.

Adnan schreef zich in in wat een paar maand door het PFLP begonnen was. Hij stelde : « Ik ben niet de eerste die in hongerstaking gaat. Ik zet gewoon het Palestijnse verzet in de gevangenissen verder...en ik wil niet dat mijn volk verdeeld wordt. We kunnen de PFLP gevangenen niet alleen laten... »(7) Adnan stelde duidelijk dat hij niet hongerstaakte voor de Islamic Jihad, maar voor de meer dan 300 gevangenen in administratieve detentie. Adnan werd immers niet vervolgd voor lidmaatschap van welke Palestijnse organisatie dan ook : er was gewoon géén aanklacht tegen hem. De actie van de PFLP gevangenen en vooral die van Adnan opende helemaal het front voor een hele reeks individuele hongerstakingen.

Hana al-Shalabi, 30, uit Burqin op de Westbank, een van de gevangenen die was vrijgelaten in ruil voor de Israëlische soldaat, werd opnieuw gearresteerd op 16 februari 2012 en opgesloten in de Hasharon gevangenis, minder dan vier maanden na haar vrijlating. In dezelfde gevangenis had ze tussen 2009 en 2011 al 30 maand in administratieve detentie doorgebracht, tot ze vrijkwam in de gevangenenruil. Sinds haar vrijlating kwam Hana nauwelijks buiten en probeerde ze te herstellen van de traumatische ervaring van haar gevangenschap. Op de dag van haar nieuwe arrestatie ging ze in hongerstaking tegen haar gewelddadige arrestatie en haar mensonwaardige behandeling (waaronder stripsearching door een mannelijke soldaat). Haar staking zou 45 dagen duren en werd besloten met haar vrijlating, op voorwaarde dat ze zou instemmen met haar verbanning naar Gaza voor een periode van drie jaar. Ze aanvaardde. Maar ze maakte op die manier aan de wereld duidelijk dat het voor de 1,7 miljoen Palestijnen uit de strook en de meer dan 2,5 miljoen Palestijnen uit de Westbank verboden is te reizen tussen de Gazastrook en de Westbank en omgekeerd.

Bilal Diab, 27, uit Jenin en Thaer Halahla, 34, uit Hebron, gingen in hongerstaking tegen hun administratieve detentie op 29 februari 2012. Hun staking zou 77 dagen duren. Ze werden gevolgd door 8 andere gevangenen. Allemaal belandden ze in kritieke toestand in het hospitaal. Bilal en Thaer waren op sterven na dood.

Op 17 april 2012 , internationale dag voor de Palestijnse gevangenen, de dag waarop Khader Adnan werd vrijgelaten, en zes maand nadat de beloftes na de eerste hongerstaking niet waren nagekomen, gingen tussen de 1600 en 2500(8) Palestijnse gevangenen in hongerstaking. De actie werd (voorlopig) beëindigd op 13 mei 2012, na een akkoord met de Israëlische gevangenisautoriteiten en de vertegenwoordigers van de hongerstakers.

De inhoud van het akkoord bepaalde: het beëindigen van de opsluiting in isolement voor alle gevangenen, met inbegrip van Hassan Salama, Ibraheem Hamed en Abdullah al Barghouti; de belofte dat de administratieve detentie niet wordt verlengd zonder nieuwe informatie en bewijzen voor een militaire rechtbank; het stopzetten van de effecten van de Shalit wet; het toestaan van het recht op bezoek voor de families uit Gaza; het verbeteren van de gevangeniscondities, zoals het recht op het gebruik van een telefoon en televisie. In ruil moesten de Palestijnse gevangenen beloven om af te zien van elke  terroristische activiteit van recrutering tot vorming " binnen de gevangenissen.

Het akkoord was de overwinning van de staking van de lege magen op een van de meest terroristische regimes ter wereld. Ook al is het nu al duidelijk dat Israël alle bepalingen van het akkoord niet of slechts gedeeltelijk zal nakomen, de Palestijnse gevangenen hebben hun kracht gevoeld en de weg geopend naar nieuwe acties, als het moet.

De hongerstaking en zijn betekenis.De gevangenen hebben via hun hongerstaking opnieuw de centrale plaats in de Palestijnse bevrijdingsstrijd ingenomen die hen toekomt.
Het zijn zij, die symbool staan voor het verzet tegen de bezetting. Zij personaliseren het recht en de plicht van de Palestijnen op dit verzet, een weg die door een deel van de Palestijnse leiding is aan de kant geschoven in naam van de vredesgesprekken (en voor financiële steun). Het zijn zij die de eenheid van het Palestijnse volk vertegenwoordigen, die zoek is buiten de gevangenismuren.

De hongerstaking heeft een nieuwe generatie leiders naar voor geduwd. Die brengen ons terug naar de situatie waarbij het de gevangenen waren die de echte leiders waren van de Palestijnse beweging, net zoals Nelson Mandela dat was in Zuid-Afrika of Bobby Sands in Noord-Ierland. Niet voor niets groeide Khader Adnan uit tot de Palestijnse Bobby Sands. Khader Adnan is een jonge man hij is 34 en hij toonde dat hij een echte leider is. De mensen in de straat noemden hem Onze Leider Khader Adnan. De jongerenbeweging in de straat vond in hem zijn leider. De jongeren identificeren zich met hem. Tijdens de demonstraties voor steun aan Khader Adnan, verzamelden de jongeren van alle politieke partijen zich voor de gevangenis van Ofer, en ze riepen : hij is onze leider, Saeb Eerekat (de onderhandelaar in de vredesgesprekken) is niet de leider van de Palestijnen"(9).

De hongerstakers beseffen heel goed dat zij er, net als de Ierse republikeinse hongerstakers in de jaren 70 en 80 van vorige eeuw, in geslaagd zijn de wereldopinie te mobiliseren voor hun zaak en die van het gehele Palestijnse volk. Door het inzetten van het wapen van de hongerstaking, het wapen van hun lichaam, het enige dat hen nog restte, hebben de Palestijnse gevangenen een golf van wereldwijde solidariteit losgemaakt. Niet voor niets groeide Khader Adnan uit tot de Palestijnse Bobby Sands. Na zijn vrijlating verklaarde Khader Adnan : Ik vraag God om het bewustzijn op te wekken onder alle vrije mensen ter wereld. Ik bedank allen onder hen, en in het bijzonder het Ierse volk, om aan mijn zijde te hebben gestaan gedurende mijn hongerstaking. (10)

Geplaatst tegenover het massa-karakter van de hongerstaking en de dreigende dood van enkelen onder hen, besloot Israël te capituleren en toe te geven. Indien er een hongerstaker stierf zou dit het signaal zijn geweest voor een opstand in de bezette gebieden, die ditmaal ook de Palestijnse Autoriteit dreigde mee te sleuren. Israël verklaarde dan ook uitdrukkelijk dat het akkoord er kwam op vraag van Abbas en dat het akkoord het vredesproces moest redden.

Om het in gevangenistermen te stellen : de toekomst zal uitwijzen of dit voor het vredesproces meer zal zijn dan een uitstel van executie.

(Uitpers nr. 143, 13^de jg., juni 2012)

Voetnoten:(1) Christie, pg 62
(2) Crime control as industry, Nils Christie, Routledge, pg 80
(3) Dispatches from the dark side, Gareth Peirce, Verso, pg. 5(4) Cijfers uit « Dying to live - Belfast, Palestinian prisoners conference declaration statement », Organisers: UFree Network and Irish Friends of Palestine, Belfast, Ireland 2012
(5) The Making of Anders B. Breivik, Luk Vervaet, egalit・editions, pg 48
(6) http://www.huffingtonpost.com/2011/11/29/senate-votes-to-let-military-detain-americans-indefinitely_n_1119473.html
(7) http://electronicintifada.net/content/interview-addameers-mourad-jadallah-hunger-strikes-reignite-prisoner-movement/11013
(8) http://www.haaretz.com/news/diplomacy-defense/2-000-palestinian-prisoners-join-hunger-strike-against-israel-prison-conditions-1.389405 ; http://www.guardian.co.uk/world/2012/may/14/palestinian-prisoners-end-hunger-strike
(9) http://electronicintifada.net/content/interview-addameers-mourad-jadallah-hunger-strikes-reignite-prisoner-movement/11013
(10) http://www.ism-france.org/temoignages/-La-greve-de-la-faim-est-un-signal-aux-opprimes-du-monde-Entretien-avec-Khader-Adnan-article-16896