Guantanamo bestaat achttien jaar! 18 years on, and counting…

Luk Vervaet 11 januari 2020

Elk jaar schrijf ik een stukje over Guantanamo en organiseer ik een kleine manifestatie voor de Amerikaanse ambassade in Brussel. Dit jaar samen met vrienden van Prisoners' News, het Comité Free Assange Belgium, CLAC (Collectif de Lutte Anti-Carcérale), Be.one en Bruxelles Panthères.

Niet omdat ik denk dat een opiniestuk of een mini-manifestatie iets zal veranderen, maar om eraan te herinneren dat Guantanamo anno 2020 nog steeds bestaat. Om onze onverschilligheid voor het onaanvaardbare te verstoren. Om ervoor te zorgen dat men later over deze koloniale strafkolonie en over dit symbool van het moderne fascisme niet zou kunnen zeggen: wir haben es nicht gewusst.  En om te zeggen dat het Guantanamo-syndroom zich steeds verder verspreidt over de hele wereld.

Een koloniale creatie

Op 11 januari 2002 werd een Amerikaanse militaire basis op Cuba omgevormd tot de meest controversiële gevangenis ter wereld. De gevangenis van Guantanamo Bay werd bewust in een Amerikaanse koloniale zone ingeplant, buiten Amerikaans grondgebied. Met de bedoeling aan de hele wereld te tonen dat het om een gevangenis ging die buiten iedere rechtsorde, buiten alle internationale en nationale humanitaire overeenkomsten viel. Zoals ten tijde van de Franse en Britse strafkolonies kozen Bush en co voor een eiland, omdat het water eromheen ontsnappen onmogelijk maakte, en zodat ieder toezicht van buitenaf op wat er op dat eiland gebeurde extreem moeilijk werd gemaakt. 

Vanaf 2002 werden er 779 van terrorisme verdachte personen opgesloten, opgepakt in het kader van de Global War on Terror (GWT), ontketend door de Verenigde Staten na de aanslagen van 11 september 2001.

De grote meerderheid van deze 779 gevangenen werden ervan verdacht tot Al-Qaeda of tot de Taliban te behoren.  Ze werden in vele gevallen door de Amerikanen letterlijk gekocht in Afghanistan en Pakistan, tegen de betaling van een gemiddelde prijs van 5.000 dollar per persoon aan iedereen die de Amerikaanse bezettingstroepen en de CIA een vermeende terrorist kon leveren.

De collectieve vernedering van deze gevangenen in Guantanamo, geblinddoekt, verplicht om een pamper te dragen, geketend, op de knieën, in een oranje plunje, in een stalen kooi, omsingeld door honden en Amerikaanse soldaten, moest de overwinning van het Westen in de Global War on Terror zichtbaar maken. De Britse advocaat Gareth Peirce vergeleek in haar boek Dispatches from the Dark Side het transport van de Guantanamo gevangenen met het slaventransport van 400 jaar geleden. 

De vergelijking houdt niet op met het transport.

John Yoo was de man op het Amerikaanse ministerie van justitie, die voor de Bush regering de Torture memos schreef, de herdefinitie van wat sinds het einde van de tweede wereldoorlog als foltering gold. Zijn zogenaamde “Enhanced interrogation techniques” (verscherpte ondervragingsmethodes) zetten achttien jaar geleden het licht op groen voor de legale foltering van gevangenen in Guantanamo, Abu Graibh, Bagram en andere black sites van de CIA, door folteraars die, even wettelijk, straffeloosheid werden verzekerd. Voor de gevangenen werd een nieuw statuut bedacht, dat van “ennemy combatant”, hetgeen betekende dat ze noch als krijgsgevangenen, noch als misdadigers van gemeen recht konden worden beschouwd. De gevangenen konden geen beroep konden doen op het habeas corpus – het recht om voor een rechtbank te verschijnen en te eisen van de autoriteiten dat hun detentie zou worden verantwoord. Hun detentie viel buiten de internationale en nationale wetten. Als ze al een proces kregen, mocht dat niet voor een federale rechtbank, maar voor een militaire commissie.

De Amerikanen hebben niets moeten uitvinden. Laleh Khalili stelt in haar boek Time in the Shadows dat John Yoo zijn inspiratie voor het opzijschuiven van de Conventies van Genève uit de koloniale geschiedenis haalde. In zijn memo’s, schrijft ze, verwees John Yoo expliciet naar de manier waarop in de VS het verzet van de Indianen en in gekoloniseerd China de opstand van de Boxers werd neergeslagen. Of hij verwees naar het afkondigen van de staat van beleg en de krijgswet in de kolonies. Of naar de manier waarop Frankrijk in Algerije en Groot-Brittannië in Kenya de opstandelingen hebben aangepakt. Naar hoe Israël tijdens de oorlog in 1967 aan Palestijnse gevangenen het recht op een bezoek van het Rode Kruis ontzegde.  

Het was die koloniale cocktail die het folterkamp van Guantanamo in het leven riep.

Een laboratorium voor de gevangenis van de moderne tijd

Behalve een koloniale creatie is Guantanamo ook uitgegroeid tot een modern laboratorium voor de meest extreme vormen van detentie. 

Van de ongeveer achthonderd gevangenen zijn er negen in gevangenschap gestorven, de laatste, Adnan Latif, stierf in september 2012.Anno 2020 blijven er nog veertig gevangenen over. De anderen zijn, meestal na jaren van gevangenschap, zonder enige beschuldiging en zonder proces, vrijgelaten, uitgeleverd aan hun land van herkomst of geplaatst in 59 derde landen. De veertig gevangenen vasthouden in Guantanamo Bay kost de Verenigde Staten naar schatting meer dan 540 miljoen dollar per jaar.

Sinds het aan de macht komen van Trump is elke vrijlating uit Guantanamo verboden. De afgelopen drie jaar is er precies één gevangene, een man uit Saoedi Arabië, naar zijn thuisland gestuurd om daar verder opgesloten te worden, en pas nadat hij in mei 2014 een “plea deal” had gesloten met de Amerikaanse militaire commissie. Trump heeft vandaag geen enkele intentie om wie dan ook nog vrij te laten. Obama’s administratie had beslist dat vijf van de veertig gevangenen onmiddellijk moesten worden vrijgelaten. Maar de vijf zitten er nog steeds. Zesentwintig van de veertig gevangenen zijn, na 18 jaar detentie, nooit in beschuldiging gesteld van wat dan ook. Hun perspectief is dat ze gevangen zullen zitten zonder aanklacht, zonder proces, tot hun dood. „Deze mannen voor eeuwig gevangen houden, ook nadat de enquêteurs van de regering hebben bepaald dat zij geen misdaad hebben begaan, is een schokkende overtreding van de basisprincipes van de Verenigde Staten“, verklaarde Shelby Sullivan-Bennis, de advocate van de organisatie Reprieve voor zes van deze gevangenen.  Om aan een veroordeling voor deze aanslag op de Amerikaanse Grondwet en de internationale rechtspraak te ontsnappen, verklaarde de administratie van Trump dat de detentie van de Guantanamogevangenen niet “onbeperkt” is, maar “onbepaald”!

Op 30 januari 2018, in zijn eerste State of the Union”, kondigde Trump aan dat hij de gevangenis van Guantanamo zou openhouden: "om, zo zei hij, terroristen van eender waar ter wereld in op te sluiten”.  

Sindsdien is de weg vrij gemaakt voor de modernisering van Guantanamo. Zowel om er de zieke en oude gevangenen in te kunnen verzorgen, als om eventuele nieuwkomers te kunnen opvangen. In een artikel voor de Miami Herald schreef de journaliste Carol Rosenberg: "in juni 2018 vertelden de commandanten van het Guantánamo kamp aan de pers dat het kamp zou worden omgevormd tot een permanente detentieplaats voor al Qaida-gevangenen en andere terrorisme gevangenen. Ze verklaarden dat er een voorstel zal worden voorgelegd aan het Amerikaanse Congres om de bouw van drie nieuwe gevangenisvleugels te financieren: twee, die voor rolstoel gebruikers toegankelijk zijn, en een, waar palliatieve zorgen kunnen worden toegediend”.

A thousand little Guantanamos

Zolang Guantanamo bestaat, zal het model zich als een olievlek verspreiden. Zowel als model om gedetineerden, die als gevaarlijk worden beschouwd, op te sluiten, als voor de aanpak van de vluchtelingen. Er is de Belmarsh gevangenis in London, die het Britse Guantanamo wordt genoemd. Er was de AIBV in de gevangenis van Brugge, die een Belgisch Guantanamo werd genoemd. Georges Fenech, die, als voorzitter van de Franse parlementaire onderzoekscommissie over de aanslagen in 2015, ervoor pleitte om “een Guantanamo op zijn Frans te openen” op het eiland Réh. “A thousand little Guantanamos” is de titel van een boek van Matthew J. Gibney van de Oxford universiteit, die de maatregelen van de Westerse landen tegen de vluchtelingen beschrijft. Zoals het eiland Nauru, het Australisch Guantanamo, dat gebruikt wordt om er vluchtelingen op te sluiten. Of het Lindholm eiland, het Deense Guantanamo, dat gedurende enkele decennia diende als onderzoekscentrum voor besmettelijke ziekten en dat nu door Denemarken wil gebruikt worden om er “criminele en ongewenste” vluchtelingen op te sluiten.  

Op zaterdag 11 januari, voor de Amerikaanse ambassade (Regentlaan 27, Bussel, van 12 tot 14 uur) zeggen we : Sluit Guantanamo